Klub Parlamentarny Polska 2050 - Trzecia Droga

Stenogram

13. punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2023 roku wraz z opinią Komisji do Spraw Kontroli Państwowej (druki nr 483 i 566).

Poseł Izabela Bodnar:

    Szanowna Pani Marszałek! Wysoka Izbo! W imieniu Klubu Parlamentarnego Polska 2050 - Trzecia Droga z pełnym przekonaniem i z pełną odpowiedzialnością pragnę zaprezentować stanowisko odnośnie do sprawozdania z działalności Najwyższej Izby Kontroli za 2023 r. Zanim jednak przejdę do konkluzji dotyczących tego jakże obszernego raportu, chciałabym na wstępie podziękować panu marszałkowi Szymonowi Hołowni, chciałabym bardzo podziękować panu przewodniczącemu Komisji do Spraw Kontroli Państwowej panu Markowi Sawickiemu oraz wszystkim posłom koalicji 15 października za to, że przez ostatnie miesiące z taką determinacją pracowaliśmy nad tym, aby odblokować NIK, ostatnią instytucję kontrolną w Polsce, która jakby ocaliła swoją niezależność (Oklaski) po latach obstrukcji, która praktycznie groziła stopniowym paraliżem Izby. Negatywne efekty tej wieloletniej partyjnej walki z Najwyższą Izbą Kontroli, która wbrew oczekiwaniom władzy PiS była niezależna i obiektywna, są i powinny być nadal naprawiane.

    To sprawozdanie to niezwykle istotny dokument nie tylko dla nas, parlamentarzystów, ale także dla obywateli, którzy mogą ocenić, jak poważne nieprawidłowości i zaniedbania zidentyfikowano w funkcjonowaniu naszego państwa. Sprawozdanie, które mamy dziś przed sobą, w sposób bezkompromisowy i rzetelny pokazuje skalę tych nieprawidłowości. Zacznijmy od liczb, które same w sobie obrazują ogrom pracy wykonanej przez Najwyższą Izbę Kontroli w minionym roku. Przeprowadzono 1873 kontrole jednostkowe w 1507 podmiotach. To nie są jedynie suche dane, ale jest to świadectwo determinacji oraz ciężkiej pracy setek kontrolerów, którzy pomimo trudnych warunków, presji czy często cynicznej obstrukcji z pełnym zaangażowaniem dociekali prawdy na temat działań administracji publicznej. Skala nieprawidłowości ujawnionych w tym raporcie jest wstrząsająca. 5201 wniosków pokontrolnych, z czego 83 to wnioski de lege ferenda, wskazujące na potrzebę pilnych zmian w prawie. Taka liczba wniosków pokazuje, że wiele obszarów funkcjonowania państwa nie tylko działało wadliwie, ale także wymagało wręcz natychmiastowej interwencji legislacyjnej. Raport przedstawia szczegółowe dane finansowe, które budzą szczególne zaniepokojenie. W minionym roku NIK zidentyfikowała nieprawidłowości finansowe na przerażającą kwotę 52,8 mld zł, z czego ponad 28 mld zł to kwoty wydatkowane z naruszeniem zasad należytego zarządzania finansami publicznymi, jak już tutaj pan poseł Kostuś wcześniej powiedział. Najwyższa Izba Kontroli skierowała aż 118 zawiadomień do organów ścigania, w tym 85 do prokuratury. Pragnę podkreślić, że 8 z nich dotyczyło utrudniania pracy kontrolerom lub udaremniania ich pracy przez następujące podmioty: PKN Orlen, Alior Bank SA, Energa SA w Gdańsku, Energa Operator SA w Gdańsku, Fundacja Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, giełda papierów wartościowych, Link4 Towarzystwo Ubezpieczeń oraz PGNiG SA.

    Jak już nadmieniłam na samym wstępie, należałoby się zastanowić nad doprecyzowaniem czy uszczelnieniem przepisów dotyczących tak zuchwałego odmawiania kontroli przez opanowane przez bezkarną władzę instytucje publiczne. Jak doszło do tego, że przez ostatnie 8 lat zaniedbania narosły do takiego poziomu? Te grube miliardy zmarnotrawionych publicznych pieniędzy mogły zostać wykorzystane na poprawę trudnej sytuacji w służbie zdrowia, na wsparcie oświaty, na rozbudowę infrastruktury, na poprawę bezpieczeństwa czy w końcu odciążenie choćby od składki zdrowotnej małych i średnich przedsiębiorców. Tak ogromne nieprawidłowości to efekt lat zaniedbań, ale przede wszystkim braku transparentności i jawności wydatków publicznych.

    W minionym roku NIK skoncentrowała się na kwestiach związanych zarówno z finansami publicznymi, bezpieczeństwem wewnętrznym i obroną narodową, jak i środowiskiem, zdrowiem czy gospodarką. 40% przeprowadzonych kontroli zakończyło się oceną negatywną. W badanym roku po raz kolejny już odnotowano istotny wzrost środków planowanych w rezerwach celowych. Prawie 3/4 środków z rezerwy ogólnej rozdysponowano niezgodnie z jej interwencyjnym charakterem, przeznaczając je na zadania, które nie wynikały z sytuacji nagłych czy nieprzewidzianych. Powtarzające się nieprawidłowości dotyczyły także procesu udzielania i wykorzystywania dotacji, nieterminowego regulowania zobowiązań, nieprzestrzegania przepisów ustawy - Prawo zamówień publicznych czy błędów w ewidencji księgowej i sprawozdaniach budżetowych.

    Pozwolę sobie uwypuklić tylko kilka obszarów z tego przeogromnego sprawozdania, w których ujawnione zostały nieprawidłowości. W obszarze bezpieczeństwa narodowego sytuacja jest wręcz dramatyczna. Z raportu NIK wynika, że w Polsce obecnie nie funkcjonuje efektywny system obrony cywilnej. Co więcej, brakuje odpowiednich przepisów prawnych dotyczących budownictwa ochronnego, co oznacza, że liczba budowli ochronnych czy infrastruktury krytycznej, które mogłyby służyć obywatelom w razie zagrożenia, jest rażąco niewystarczająca. Zaniechania w tym obszarze stanowią bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa obywateli i całego kraju.

    Raport pokazuje także, jak nieprawidłowo zarządzano strategicznymi obszarami gospodarki, w tym sektorem paliwowym. Pomimo zapewnienia ciągłości dostaw ropy naftowej i paliw, nie udało się osiągnąć kluczowych celów, które miały doprowadzić i poprawić bezpieczeństwo energetyczne Polski. Wniosek NIK jest jednoznaczny - potrzebna jest natychmiastowa poprawa nadzoru nad sektorem naftowym, a także lepsza koordynacja działań administracji rządowej w tym zakresie.

    Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła także prawidłowość i skuteczność działań podmiotów publicznych związanych z kryzysem ekologicznym na Odrze. Organy odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli pozostawały bierne w pierwszej fazie kryzysu. Pomimo narastającej fali i skali zjawiska o niezidentyfikowanej początkowo przyczynie oraz pomimo potencjalnych niepożądanych skutków zdrowotnych kontaktu ze skażoną wodą, nie nadano temu zagrożeniu właściwej rangi, nie zapewniono skutecznego obiegu informacji, nie uruchomiono struktur zarządzania kryzysowego. W konsekwencji z co najmniej kilkunastodniowym opóźnieniem skierowano do ludności alerty ostrzegawcze o zagrożeniu i wprowadzono pierwsze zakazy korzystania z Odry i jej dopływów. Ja sama wtedy korzystałam i pływałam po Odrze.

    Opóźnione były też skoordynowane działania na rzecz oczyszczenia rzeki, co powodowało eskalację kryzysu i złego stanu wód na Odrze. Nie zapewniono też powszechnego dostępu do wyników badań i pomiarów jakości. Oburzająca jest skala nieprawidłowości w zarządzaniu majątkiem publicznym na przykładzie, powiedzmy, Lasów Państwowych. W latach 2015-2022 sprzedano niemal 2,5 tys. nieruchomości o wartości rynkowej 351 mln, a uzyskano za nie jedynie 46,4 mln zł. Taka rozbieżność między rzeczywistą wartością a ceną sprzedaży nieruchomości jest nie tylko skandaliczna, ale wskazuje na głęboko zakorzenione patologie w zarządzaniu majątkiem publicznym.

    Nieprawidłowości dotyczyły również zarządzania środkami publicznymi w ramach Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, o czym też przed chwilą pan poseł wspomniał. Fundusz miał służyć wsparciu walki z pandemią. Stał się w praktyce dodatkowym budżetem prezesa Rady Ministrów finansującym nie tylko działania związane z pandemią, ale także dodatki na węgiel, elektryczne czy inwestycje drogowe.

    Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła działania ministra zdrowia związane m.in. z realizacją narodowego programu szczepień, działania związane z nadzorem nad dystrybucją szczepionek, działania organów państwa związane z tworzeniem, funkcjonowaniem i likwidacją szpitali tymczasowych w czasie pandemii. Nie będę już tutaj rozwodzić się nad szczegółami.

    Co jest bardzo istotne, co NIK podnosi i powinniśmy wszyscy zwrócić na to uwagę, to to, że władza PiS nie dopuszczała także do kontroli wydatkowania środków publicznych przez polskie służby. Kiedy kontrolerzy NIK znaleźli dokumenty potwierdzające nielegalność zakupu Pegasusa lub też kiedy wykryli wynoszenie gotówki z funduszu operacyjnego CBA, rządzący doszli do wniosku, że trzeba ograniczyć dostęp do informacji o takich wydatkach pod pretekstem ochrony informacji pracy operacyjnej. W rezultacie służby specjalne, których efektywnie nie nadzorowano, przestały być również możliwe do kontrolowania.

    To tylko kilka przykładów obszarów, w których wykryte zostały nieprawidłowości. Cały raport to niemal 230-stronicowa lektura, która odsłania to, jak bardzo nieudolnie rządzona była Polska w ostatnim czasie. Niemal na każdym najmniejszym, najważniejszym polu ujawnione zostały większe bądź mniejsze zaniedbania. Raport opisuje, że kontrole zostały przeprowadzone w obszarze: transportu, zdrowia, środowiska i klimatu, zabezpieczeń społecznych, systemu opieki nad dziećmi, rolnictwa, sprawiedliwości, obrony narodowej, szkolnictwa, kultury, turystyki, gospodarki, energii, aktywów państwowych, budownictwa, informatyzacji, mieszkalnictwa, gospodarki wodnej, budżetu oraz finansów publicznych. To tak bardzo wiele obszarów, które świadczą o ogromie wykonanej pracy, ale dają też refleksję o tym, co trzeba naprawić i w jaki sposób zmienić sposób zarządzania.

    Wysoka Izbo! Z tego miejsca chciałabym bardzo podziękować prezesowi Najwyższej Izby Kontroli Marianowi Banasiowi, panom wiceprezesom: Jackowi Kozłowskiemu, Michałowi Jędrzejczykowi oraz Piotrowi Miklisowi (Dzwonek), a także z ogromnym szacunkiem i uznaniem dziękuję ponad 1 tys. kontrolerom oraz wszystkim pracownikom NIK za ich ciężką codzienną pracę.

    Wysoka Izbo! Raport NIK z 2023 r. pokazuje jednoznacznie, że państwo polskie przez ostatnie lata było zarządzane w sposób patologiczny, który wymaga natychmiastowej poprawy. W imieniu Klubu Parlamentarnego Polska 2050 - Trzecia Droga, biorąc pod uwagę fakt, że kadry NIK tworzą wysokiej klasy profesjonaliści, eksperci tworzący kompetentny i zaangażowany zespół, chciałabym wyrazić w imieniu klubu pełne poparcie dla omawianego dzisiaj raportu. Rzetelność i niezależność Najwyższej Izby Kontroli są dziś jednym z fundamentów naszej demokracji. Raporty NIK-u to dla nas, parlamentarzystów, również źródło obiektywnej wiedzy o funkcjonowaniu państwa i realizowaniu zadań publicznych. Dlatego życzę sobie i nam wszystkim, byśmy wyciągali wnioski z błędów poprzedników i nie popełniali podobnych. Z pełnym przekonaniem przyjmujemy omówione sprawozdanie i popieramy wnioski pokontrolne. Wierzymy, że postawione przez NIK rekomendacje staną się podstawą do wdrożenia realnych zmian, które usprawnią funkcjonowanie naszego państwa. Dziękuję bardzo. (Oklaski)