Poseł Dominik Jaśkowiec - Wystąpienie z dnia 11 października 2024 roku.

Stenogram

13. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w 2023 r. wraz ze sprawozdaniem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druki nr 621 i 696).

Poseł Sprawozdawca Dominik Jaśkowiec:

    Pani Marszałek! Panie Rzeczniku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka dotyczące informacji o działalności rzecznika praw obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w 2023 r., zawartej w druku nr 621.

    Przedłożenie Wysokiej Izbie przez rzecznika praw obywatelskich omawianych informacji stanowi wykonanie art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 19 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, które przewidują, że rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz przedkłada informacje o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. W przedłożonych informacjach rzecznik wskazuje na brak skutecznego implementowania wyroków międzynarodowych instytucji sądowniczych, co do wykonania których na mocy ratyfikowanych traktatów i umów międzynarodowych zobowiązana jest Rzeczpospolita Polska. Przypomnę, że przystępując do Unii Europejskiej, zobowiązaliśmy się do respektowania prawa unijnego oraz jego wykładni wynikającej z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Przesądza o tym art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej ratyfikowanego przez Polskę w dniu 23 lipca 2003 r. Brak wykonania wyroków nie dotyczy jednak tylko orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, ale również Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, będącego organem sądowym odrębnej od Unii Europejskiej organizacji międzynarodowej, jaką jest Rada Europy.

    Dodać należy, że Europejski Trybunał Praw Człowieka jest instytucją sądową orzekającą w sprawie skarg na naruszenie praw i wolności, zawartych w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz jej protokołach dodatkowych. W wyrokach Europejskiego Trybunału Praw człowieka, sprawa Wałęsa przeciwko Polsce, oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zakwestionowany został status Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego jako sądu ustanowionego ustawą.

    Ponadto Europejski Trybunał Praw Człowieka zakwestionował funkcjonujący w polskim porządku prawnym od 6 lat model nadzwyczajnego środka zaskarżenia w postaci skargi nadzwyczajnej, stwierdzając, że narusza on zasadę pewności prawa, wymagającą poszanowania prawomocnych rozstrzygnięć sądowych.

    Rzecznik praw obywatelskich wyraźnie stwierdza - cytuję za omawianą informacją: wyroki ETPCz i TSUE dotyczące polskiego sądownictwa, w tym Sądu Najwyższego, wymagają pilnego wykonania. Jest to przede wszystkim obowiązek ustawodawcy. Należy w szczególności usunąć zastrzeżenia dotyczące właściwego umocowania i statusu sędziów powołanych po zmianach dotyczących Krajowej Rady Sądownictwa, a także przesłanek dopuszczalności wniesienia skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, sprawa Xero Flor przeciw Polsce oraz sprawa M.L. przeciw Polsce, został podważony status Trybunału Konstytucyjnego orzekającego w składach z udziałem osób powołanych do tego organu z naruszeniem prawa. Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że udział osób nieuprawnionych do orzekania w składzie Trybunału Konstytucyjnego może być uznany za podważający moc prawną orzeczeń przez niego wydanych. Stąd też, jak podkreśla rzecznik praw obywatelskich, cytuję, funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego wymaga przeprowadzenia zasadniczych zmian prawodawczych w celu dostosowania do standardów międzynarodowych oraz konstytucyjnych tego organu.

    Pani Marszałek! Panie Rzeczniku! Wysoka Izbo! W informacji rzecznika praw obywatelskich za rok 2023 oprócz wyzwań, problemów i postępów związanych z przestrzeganiem poszczególnych praw gwarantowanych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zostały omówione szczegółowo rezultaty działań w zakresie szczególnych zadań rzecznika praw obywatelskich, takich jak Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur, czy niezależnego organu do spraw równości, a także mechanizmy i metody działania rzecznika. Chodzi o działalność edukacyjną, współpracę międzynarodową oraz udział rzecznika w postępowaniach przed trybunałami międzynarodowymi.

    Utrzymująca się na bardzo wysokim poziomie liczba wniosków kierowanych do rzecznika praw obywatelskich wynika m.in. z wyposażenia tego organu w nadzwyczajne środki zaskarżenia niedostępne dla samych stron postępowania sądowego, zachodzącej zmiany kręgu wnioskodawców zwracających się o ochronę swoich praw - wzrost liczby wniosków kierowanych przez cudzoziemców znajdujących się pod władzą państwa polskiego jest jednym z elementów tego zjawiska - a także postępującej komplikacji polskiego systemu prawnego. Do rzecznika praw obywatelskich zwracają się osoby, w których przekonaniu organy władzy publicznej załatwiające ich sprawy uczyniły to z naruszeniem obowiązującego prawa, przewlekle prowadzą postępowania bądź też pozostają w stanie bezczynności. Zwracam uwagę na te dwie ostatnie przesłanki, bo one pokazują problem, na który też rzecznik w swoim sprawozdaniu zwrócił uwagę.

    Istotną grupę wniosków stanowią jednak również te, które nie zawierają zarzutów naruszenia prawa przez organy władzy publicznej, lecz zawarte jest w nich żądanie udzielenia informacji o obowiązującym stanie prawnym czy też wyjaśnienia znaczenia obowiązujących przepisów prawa. Wskazuje to na występujący poważny deficyt informacji prawnej. Osoba niepoinformowana bądź źle poinformowana nie może skutecznie chronić swoich wolności lub praw - dość istotny problem, który w tej informacji możemy odnaleźć.

    Oprócz prowadzenia postępowań w sprawach indywidualnych rzecznik skierował 206 wystąpień problemowych, w tym 89 wystąpień dotyczących potrzeby podjęcia inicjatywy legislacyjnej w celu usunięcia naruszeń praw człowieka i obywatela, w sytuacji gdy źródłem tych naruszeń były obowiązujące akty normatywne. Wystąpienia te stanowią środek działania służący nie tylko udzieleniu pomocy w ochronie naruszonych wolności lub praw osoby, która zwróciła się o taką pomoc do rzecznika, ale również środek służący ochronie wolności lub praw wszystkich osób, które znajdują się w podobnej sytuacji prawnej jak wnioskodawca. Pozwalają one w przypadku uwzględnienia przez właściwe organy na osiągnięcie zwielokrotnionego efektu, dlatego też na szczególną uwagę ze strony Wysokiej Izby powinien zasługiwać zawarty w załączniku do omawianej informacji indeks najważniejszych postulatów zmian w prawie wynikających z wystąpień rzecznika. W tym indeksie umieszczonych zostało ponad 80 postulatów nowelizacji poszczególnych przepisów prawa, najczęściej rangi ustawowej.

    Znaczna część materii objętych omawianym indeksem nie odnosi się do szerokiego spektrum sporu politycznego i ma charakter proceduralny, często upraszczający i deregulujący obowiązujące przepisy prawa, co stwarza możliwość sprawnego przeprowadzenia procesu legislacyjnego zakończonego uzyskaniem podpisu pod aktem prawnym głowy państwa. Zwracam uwagę na ten indeks i na te elementy, które rzecznik praw obywatelskich wskazał, ponieważ tak naprawdę w pracach parlamentu sporo tych spraw możemy w sposób szybki rozwiązać.

    Rzecznik praw obywatelskich stoi na straży realizacji zasady równego traktowania. Realizując to zadanie, nie tylko rozpoznaje kierowane do niego w tym zakresie wnioski, lecz również analizuje i monitoruje realizację zasady równego traktowania oraz prowadzi niezależne badania dotyczące dyskryminacji. W ramach wykonywania mandatu krajowego mechanizmu prewencji w rozumieniu Protokołu Fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz coraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania rzecznik praw obywatelskich przeprowadził 76 wizytacji prewencyjnych w miejscach pozbawienia wolności. Ponadto organ ten został wskazany przez Polskę jako niezależny mechanizm popierania, ochrony i monitorowania wdrażania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Realizacja tego zadania odbywa się poprzez odwoływanie się przez rzecznika do postanowień konwencji w wystąpieniach, środkach zaskarżenia oraz poprzez opiniowanie projektów aktów prawnych.

    Pani Marszałek! Panie Rzeczniku! Wysoka Izbo! Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka zapoznała się z informacją o działalności rzecznika praw obywatelskich oraz z informacją o stanie przestrzegania wolności, praw człowieka i obywatela w 2023 r., zawartych w druku nr 621, na posiedzeniu w dniu 8 października 2024 r. Zgodnie z dyspozycją art. 212 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 19 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich przedmiotowa informacja nie podlega ocenie w formie głosowania. Dziękuję za uwagę.