Poseł Tomasz Siemoniak - Wystąpienie z dnia 27 września 2024 roku.

Stenogram

22. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej (druk nr 664).

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Koordynator Służb Specjalnych Tomasz Siemoniak:

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt w imieniu Rady Ministrów przedstawić jeden z najważniejszych projektów legislacyjnych w tej kadencji, a być może też wykraczających poza kadencję. Ten projekt dotyczy kompleksowego uregulowania ochrony ludności i obrony cywilnej.

    Historyczne odniesienia są oczywiste. Polska należy do tych państw, a Polacy należą do tych narodów, w przypadku których liczba ludności cywilnej, która zginęła w konfliktach - szczególnie dwudziestowiecznym, II wojnie światowej - była niesłychanie, tragicznie wysoka. Również ostatnie doświadczenia wojny w Ukrainie, napaści Rosji na Ukrainę pokazują, jak ważne są kwestie ochrony ludności. Ludność cywilna niestety dla zbrodniarzy XXI w. stała się celem i jej ochrona jest naturalnym zadaniem każdego z państw.

    Projekt, który przedstawiamy Wysokiej Izbie, mierzy się z zaniechaniami ostatnich dziesięcioleci, w jakimś sensie zrozumiałymi. Poczucie po 1990 r., że pokój jest kategorią na długie dziesięciolecia, wejście do NATO, wejście do Unii Europejskiej jako fakty bardzo wzmacniające bezpieczeństwo Polski nie tworzyły kontekstu priorytetu dla spraw ochrony ludności i obrony cywilnej. Dziś potrzeba bardzo zdecydowanej, stanowczej legislacji, która na długie lata i dziesięciolecia zacznie wzmacniać bezpieczeństwo i ochronę ludności, uzupełniając te filary bezpieczeństwa Polski, którymi są Siły Zbrojne, czyli cały komponent militarny i komponent sojuszniczy.

    Bardzo ważne w tym projekcie jest to, że chcemy, aby wytworzyć wśród obywateli, na wszystkich szczeblach administracji, we wszystkich instytucjach takie poczucie, że sprawy obrony, ochrony ludności są sprawami wszystkich, że to nie jest tak, że jest jakaś wyspecjalizowana komórka, jacyś urzędnicy, jakaś służba, która się tym zajmie. Nie. Za obronę Polski - to jest kategoria konstytucyjna - odpowiadamy wszyscy i w tym mieści się także ochrona ludności. Musimy przestawić podejście administracji w tym obszarze, mocno włączyć samorząd. Doświadczenia samorządu w walce z pandemią, w przyjmowaniu setek tysięcy uchodźców z Ukrainy pokazują, że samorząd ma zdolności. Mimo braku stosownych regulacji samorząd terytorialny stanął na wysokości zadania.

    Ważnym elementem podejścia do kwestii ochrony ludności jest to, że chcemy konsolidować zasoby państwa. Nie może być tutaj takich silosów resortowych, tego, że różne resorty nawzajem siebie nie widzą, robią rzeczy ze sobą niepowiązane.

    Doświadczenia ostatnich tygodni związane są ze współdziałaniem służb MSWiA z Wojskiem Polskim podczas walki z powodzią i jej skutkami. Od 3 lat wspólne działania na granicy państwa, na granicy polsko-białoruskiej pokazują, że jest to absolutnie celowe i możliwe, że służby państwa powinny działać wspólnie, razem, powinny być skonsolidowane, powinny działać z tak usytuowanym dowodzeniem, żeby było ono optymalne z punktu widzenia efektów.

    Ta ustawa ma też za sobą brak jednego aktu prawnego regulującego kwestię obrony cywilnej rozumianej jako zapewnienie bezpieczeństwa ludności przez ochronę życia, zdrowia, mienia, infrastruktury i środowiska w sytuacji zagrożenia. Ta sytuacja wiąże się z tym, że ustawa o obronie Ojczyzny z 2022 r. uchyliła wiele regulacji dotyczących ochrony ludności i obrony cywilnej. Mimo zapowiedzi od 2022 r. nie przedstawiono Wysokiej Izbie ani nie uchwalono prawa dotyczącego ochrony ludności i obrony cywilnej. To podwyższa poprzeczkę, jeśli chodzi o pracę nad tym projektem, który przedkłada Rada Ministrów, bo do ustawy o obronie Ojczyzny musimy dodać drugi, równorzędny, bardzo szeroki akt, który reguluje te kwestie.

    Proponujemy podejście kompleksowe, optymalne i jednoznacznie odzwierciedlające zadania obrony cywilnej określone w konwencjach genewskich. Obrona cywilna to, jak sądzę, jasna kategoria. To jest kategoria prawna. Chodzi o obowiązujące międzynarodowe uregulowanie kwestii ochrony ludności. Polska jest zobowiązana, żeby stosować te regulacje i w szczególny sposób rozdzielać to, co jest działaniem militarnym, działaniem wojska, od działań, które prowadzi się w kierunku ochrony ludności, które opierają się na obronie cywilnej. Przygotowane przepisy powstały we współpracy organów administracji rządowej i środowisk samorządowych oraz akademickich. Dyskusja na ten temat toczy się od bardzo wielu lat. Na etapie pracy rządowej staraliśmy się w maksymalny sposób wykorzystać ten dorobek, te refleksje, które od lat pojawiały się w tych pracach.

    Projektowana ustawa reguluje w szczególności następujące kwestie: określa szczegółowo zadania organów ochrony ludności na poszczególnych szczeblach administracji oraz zawiera regulacje, zgodnie z którymi to minister spraw wewnętrznych i administracji będzie odpowiedzialny za koordynację funkcjonowania systemu ochrony ludności na poziomie centralnym. W tym zakresie otrzyma wsparcie Rządowego Zespołu Ochrony Ludności. Ten zespół będzie organem opiniodawczo-doradczym administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony ludności i obrony cywilnej.

    Zadania ochrony ludności będą wykonywać organy i podmioty ochrony ludności. W zależności od rodzaju i skali zagrożeń, właściwości organu lub podmiotu ustanowi się system organów ochrony ludności, którymi są burmistrz, wójt, prezydent miasta, starosta, wojewoda, marszałek województwa, ministrowie, którym podlegają podmioty ochrony ludności, oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych. Ustawa ustanawia system podmiotów ochrony ludności, tzn. różnego rodzaju podmiotów wykonujących zadania ochrony ludności, który ma charakter otwarty. Podmioty mogą być uznawane za podmioty ochrony ludności na podstawie wyznaczenia, porozumienia lub decyzji właściwego organu ochrony ludności.

    W projekcie system podmiotów ochrony ludności został oparty o już istniejące struktury. Chcemy optymalnie wykorzystać potencjał m.in. jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej, ochotniczych straży pożarnych, struktur zarządzania kryzysowego, systemu powiadamiania ratunkowego, Państwowego Ratownictwa Medycznego, Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych oraz organizacji samorządowych. Ustawa tworzy Centralną Ewidencję Zasobów Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej dotyczącą sił i środków służących realizacji zadań obrony ludności. Zakłada skorelowanie systemu planowania ochrony ludności i obrony cywilnej z planowaniem zawartym w ustawie z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, co pozwoliłoby na zminimalizowanie liczby nowych planów. Ustawa wprowadza jednocześnie plany ewakuacji ludności oraz plany ewakuacji dóbr kultury.

    W projekcie dokonano uporządkowania regulowanej do tej pory w ustawach szczególnych różnych resortów kwestii systemu wykrywania zagrożeń, ostrzegania, powiadamiania i alarmowania o nich, w skład którego wchodzą m.in. syreny alarmowe, krajowe i regionalne, i lokalne systemy ostrzegania, w tym Regionalny System Ostrzegania RSO i alert RCB. Projektowana ustawa przewiduje stworzenie systemu bezpiecznej łączności państwowej zapewniającego łączność pomiędzy różnymi podmiotami publicznymi wykonującymi swoje ustawowe obowiązki oraz podmiotami ochrony ludności. Chodzi również o alarmowanie ludności o zagrożeniach. Operatorem systemu będzie minister właściwy do spraw wewnętrznych.

    Ustawa reguluje kwestie szkoleń oraz ćwiczeń z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej, jak również wskazuje, że edukacja z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej w systemie oświaty odbywa się na zasadach określonych w Prawie oświatowym. W ustawie kompleksowo uregulowano kwestię budowli ochronnych, schronów, ukryć i miejsc doraźnego schronienia przeznaczonych do ochrony ludności na czas nadzwyczajnych zagrożeń. Ustawa wprowadza system wyznaczania obiektów budowlanych lub ich części jako obiektów zbiorowej ochrony w drodze wyznaczenia, porozumienia lub decyzji administracyjnej celem osiągnięcia poziomu ochrony określonego odsetku ludności na danym obszarze. Wprowadzenie formy prawnej decyzji bądź porozumienia zapewnia ochronę prawa własności. Inwentaryzację potencjalnych miejsc przeznaczonych na obiekty zbiorowej ochrony oraz Centralną Ewidencję Obiektów Zbiorowej Ochrony prowadzi Państwowa Straż Pożarna. Wymogi techniczne dla schronów i ukryć określi rozporządzenie.

    Nowe przepisy przewidują również utworzenie korpusu obrony cywilnej, tj. personelu wykonującego zadania ochrony ludności w czasie wojny i stanu wojennego. Korpusem obrony cywilnej będzie zarządzał szef MSWiA.

    Ustawa przewiduje, że z chwilą wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny ochrona ludności przekształci się w obronę cywilną, a szefem obrony cywilnej będzie minister właściwy do spraw wewnętrznych. Przygotowanie do funkcjonowania obrony cywilnej odbywa się poprzez zarządzanie korpusem obrony cywilnej, w skład którego wchodzi personel obrony cywilnej, m.in. osoby, którym nadano przydziały mobilizacyjne obrony cywilnej, ochotnicy oraz wszyscy strażacy Państwowej Straży Pożarnej, krajowa rezerwa obrony cywilnej składająca się z byłych funkcjonariuszy niektórych służb. Oczywiście ustawa uwzględnia pierwszeństwo potrzeb kadrowych Sił Zbrojnych. To znaczy, że do obrony cywilnej będzie można powołać tylko osoby niepodlegające służbie wojskowej albo inne osoby za zgodą wojskowego centrum rekrutacji.

    Finansowanie ochrony ludności i obrony cywilnej ma się odbywać z budżetu państwa. Przewidziano, że na finansowanie zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej mają być przeznaczone corocznie środki w wysokości nie mniejszej niż 0,3% produktu krajowego brutto. W skład ww. kwoty wchodzi 0,15% produktu krajowego brutto z budżetów ministra właściwego do spraw wewnętrznych, wojewodów, Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych oraz niektórych wydatków ministra właściwego do spraw zdrowia oraz 0,15% produktu krajowego brutto przekazane przez ministra obrony narodowej z ustanowionego w ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny limitu wydatków na finansowanie potrzeb obronnych. Ponadto spółki z udziałem Skarbu Państwa, spółki z udziałem jednostek samorządu terytorialnego i spółki z udziałem państwowych osób prawnych będą mogły przeznaczać corocznie na wpłatę na fundusz modernizacji bezpieczeństwa publicznego i ochrony ludności, o którym mowa w ustawie z dnia 10 lipca 2015 r. o Agencji Mienia Wojskowego, do 0,3% z zysków netto za rok poprzedni.

    W projekcie zawarto przepisy zmieniające inne ustawy, głównie mające charakter dostosowawczy. W przypadku m.in. ustawy o ochronie przeciwpożarowej, to jest ustawa z 1991 r., wprowadzono przepisy usprawniające funkcjonowanie systemu ratowniczo-gaśniczego.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Sądzę, że Wysoka Izba, państwo posłowie doceniają wagę tej legislacji dla obywateli, dla bezpieczeństwa Polski, dla ochrony ludności. Bardzo chciałbym - i ten apel wielokrotnie już miałem okazję wygłaszać, także na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa Narodowego w czerwcu - prosimy o to, aby pracując nad tą ustawą, spierać się, dyskutować, szukać najlepszych rozwiązań, wytykać błędy w naszym projekcie, ale starać się porozumieć ponad podziałami. Tę ustawę będą realizowały w przyszłości różne rządy przez kolejne kadencje, przez kolejne dziesięciolecia i bardzo zależy nam na tym, żeby, tak jak to było w przypadku ustawy o obronie Ojczyzny, kiedy praktycznie jednomyślnie obydwie Izby ten projekt rządu poparły, podobnie podejść do tych kwestii. Ochrona ludności nie ma barwy politycznej, ochrona ludności dotyczy wszystkich obywateli, wyborców, wszystkich partii. Gorąco apeluję o to, aby wszystkie kluby parlamentarne, wszyscy przedstawiciele właśnie z taką myślą podeszli do tego projektu. Bardzo liczę na to, widząc tutaj, po stronie klubu Prawa i Sprawiedliwości byłych ministrów, wojewodów, że ich doświadczenie, ich uwagi też będą istotne w pracach nad tym projektem. Zależy nam na tym, żeby pracować szybko, ale bardzo precyzyjnie. Zdają sobie państwo sprawę z tego, że mamy przed sobą bardzo skomplikowany akt legislacyjny. Tutaj pracy będzie bardzo dużo, ale kwestia jest tak poważna, że nie można jej w żaden sposób odkładać.

    Chciałbym, kończąc swoje wystąpienie, podziękować mojemu poprzednikowi (Dzwonek) ministrowi Marcinowi Kierwińskiemu, który zainicjował te prace natychmiast po wejściu do resortu. Myśmy to przejęli, pracowaliśmy jeszcze przez długie miesiące nad tym projektem. Dziękuję mojemu zastępcy wiceministrowi Leśniakiewiczowi, który poprzez ogromną osobistą pracę wykorzystującą jego doświadczenie jako komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej włożył wiele serca i rozumu w to, żeby można było przyjść do Sejmu z tym projektem. Bardzo dziękuję ministrowi finansów Andrzejowi Domańskiemu za nadzwyczajną współpracę i w sposób szczególny premierowi Władysławowi Kosiniakowi-Kamyszowi, który ręka w rękę ze mną rozwiązał tutaj wiele problemów właśnie w duchu tej filozofii, o której mówiłem na początku: nie ma resortów, nie ma partykularyzmów, razem wszyscy odpowiadamy za obronę państwa i ochronę ludności.

    Bardzo proszę Wysoką Izbę o przystąpienie do pracy nad tym projektem. Jesteśmy gotowi całym zespołem, i MSWiA, i rządowym, wspierać państwa w analizie, recenzji, a na koniec uchwaleniu tego projektu. Bardzo dziękuję. (Oklaski)