Poseł Michał Pyrzyk - Wystąpienie z dnia 13 września 2024 roku.

Stenogram

15. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (druk nr 622).

Poseł Michał Pyrzyk:

    Szanowny Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Szanowni Goście polskiego parlamentu! Mam zaszczyt w imieniu Klubu Parlamentarnego Polskie Stronnictwo Ludowe - Trzecia Droga przedstawić stanowisko o bardzo ważnym dla Polski samorządowej rządowym projekcie ustawy o dochodach samorządu terytorialnego.

    Od wielu lat jednostki samorządowe, zwłaszcza poziomu gminnego, apelowały do Ministerstwa Finansów, do strony rządowej o przejrzysty system naliczania dochodów, aby był on niezależny od jakichkolwiek cykli politycznych czy zmian w prawie podatkowym. Odnosząc się tylko do ostatnich lat, warto przypomnieć, że wiele samorządów negatywnie odczuło w swoich budżetach zmiany, jakie w podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadził Polski Ład. Być może one były korzystne dla określonych grup podatników, natomiast uczyniły wyrwę w dochodach własnych samorządów. Tak przynajmniej było w wielkopolskiej Słupcy, gdzie byłem burmistrzem przez 17 lat. Dlatego z wielkimi nadziejami samorządy przyjęły informację o rozpoczęciu prac nad omawianą ustawą, zresztą aktywnie i zgodnie włączyły się w opracowanie rozwiązań, które znalazły odzwierciedlenie w jej zapisach. Taką, można powiedzieć, modelową współpracę należy pochwalić. Myślę, że to jest dobry kierunek współpracy na przyszłość podczas debaty nad rozwiązaniami dotyczącymi samorządów.

    Nowe rozwiązania ustawowe mają w swoim podstawowym założeniu systemowi finansów samorządowych przywrócić przejrzystość i obiektywizm w przekazywaniu środków, tak aby w systemie finansowania, subwencjonowania czy dotowania nie były wyróżniane jednostki, którym władza centralna sprzyja, a tym samym premiuje je finansowo, tylko i wyłącznie z powodów politycznych, z powodów pozamerytorycznych. Dlatego dochody lokalnych wspólnot oparte będą na obiektywnych, znanych publicznie parametrach, które można zmierzyć na podstawie danych statystycznych.

    Wspomniałem wcześniej o możliwie największym uniezależnieniu dochodów samorządowych od zmian w prawie podatkowym. Dlatego cieszy zmiana sposobu naliczania dochodów pochodzących z podatku dochodowego od osób fizycznych i osób prawnych. Ta kategoria dochodów samorządowych nie będzie już naliczana w oparciu o należny podatek, a w oparciu o dochód wszystkich osób fizycznych i firm z terenu danej jednostki samorządu terytorialnego. W myśl nowych przepisów samorządy partycypować będą także w dochodach, od których podatek pobierany jest w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Jest to także uwzględniony zgłaszany od lat postulat strony samorządowej. Generalnie w związku z tym ulegnie zmianie cała struktura dochodów samorządowych, które do tej pory w ponad 50% stanowiły subwencje i dotacje, a tylko resztę stanowiły wpływy z podatków. Inaczej będzie już wkrótce, od nowego roku, kiedy to wpływy podatkowe stanowić będą ponad 80% strony dochodowej w samorządowych budżetach, a uzupełni ją część subwencjonowana.

    Projekt ustawy wprowadza również długo oczekiwane pojęcie potrzeb finansowych dla każdej jednostki samorządu terytorialnego, które podlegać będą finansowaniu zwiększonymi dochodami z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych i osób prawnych. Wśród potrzeb różnicujących poszczególne samorządy znalazły się potrzeby określane jako wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, ekologiczne i uzupełniające. Potrzeby wyrównawcze mają w swym założeniu uwzględniać oprócz obecnych dysproporcji dochodowych także zróżnicowanie wydatkowe pomiędzy samorządami, które przecież różnią się pod wieloma względami, nawet gdy często geograficznie sąsiadują ze sobą i są podobne pod względem liczby zamieszkałej ludności. Potrzeby oświatowe w stosunku do obecnych rozwiązań powiększone mają być o środki na wychowanie przedszkolne. Na to bardzo liczą samorządy prowadzące te placówki, ponieważ doskonale znany jest fakt, że dotychczasowa dotacja tylko w niewielkim stopniu pokrywała niemałe przecież koszty funkcjonowania samorządowych przedszkoli. Potrzeby rozwojowe mają uwzględniać wydatki inwestycyjne gmin oraz poziom realizacji zadań majątkowych. Jako potrzeby ekologiczne określa się nowe, jakże potrzebne wsparcie finansowe dla samorządów, na terenie których znajdują się obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, z których korzystamy przecież wszyscy, ale wydatki z tego tytułu lub utracone korzyści obciążają tylko daną gminę. Pewne wątpliwości związane z określaniem potrzeb ekologicznych, była też dzisiaj o tym mowa z tej mównicy, wyrażały gminy w toku prac nad ustawą - oczywiście były to gminy żywotnie zainteresowane tą formą wsparcia, na terenie których funkcjonują np. parki krajobrazowe - a my sygnalizowaliśmy je również w trakcie debaty parlamentarnej czy podczas posiedzeń komisji. Swoje uwagi w tym zakresie kierowały też do ministerstwa gminy uzdrowiskowe i te, których znaczną powierzchnię zajmują tereny leśne. Mam nadzieję, że te postulaty zostaną uwzględnione w toku niedalekich prac podkomisji. Na koniec wyodrębnione zostały także potrzeby uzupełniające, które mają swym założeniu zagwarantować samorządom wzrost dochodów w stosunku do obecnych przepisów.

    W kontekście tej klasyfikacji zwiększone dochody z tytułu partycypacji w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, jak również ewentualna subwencja ogólna, która ma mieć charakter stricte uzupełniający, zgodnie z ideą samorządności i subsydiarności, mają pokryć cały zakres potrzeb finansowych danej jednostki samorządu terytorialnego.

    Wysoki Sejmie! Ta jakże potrzebna i oczekiwana reforma samorządowych finansów ma wejść w życie od 1 stycznia przyszłego roku. Jesień to także w jednostkach samorządu terytorialnego czas tworzenia budżetów, określania planu dochodów i wydatków na rok przyszły. Dlatego myślę, że musimy procedować bez zbędnej zwłoki, tym bardziej że w myśl uzasadnienia projektu ustawy dochody samorządów wzrosną w przyszłym roku o prawie 25 mld zł w porównaniu do obecnego systemu, na zmianach ma skorzystać każdy samorząd w Polsce, a wzrost dochodów ma wynieść od 4% do 12%. Wtedy też tak naprawdę przekonamy się już w praktyce, jak funkcjonuje nowy system finansowania. Ale gdyby nawet pojawiły się jakieś nieprzewidziane problemy, to zapisy projektu ustawy przewidują mechanizmy korygujące naliczenie tych potrzeb indywidualnie dla każdej gminy.

    Na razie mamy jeszcze 2024 r. i otrzymujemy wiele sygnałów od samorządów, że nie będą mogły spiąć w grudniu swoich budżetów. Nie wynika to z jakiejś nieudolności w zarządzaniu czy z jakiegoś nadmiernego rozpasania finansowego samorządów, ale jest zależne od wielu czynników makroekonomicznych, m.in. właśnie od obecnego systemu, który z kolei jest zależny od zmian podatkowych.

    W ubiegłym roku nastąpiło uzupełnienie dochodów samorządowych, a środki te można było przeznaczać na dowolne cele. Nie ukrywam - i sygnalizowaliśmy to wielokrotnie - że gminy, jak również powiaty oczekują od nas, od polskiego rządu podobnej kładki finansowej, która pozwoli im w miarę bezpiecznie i bez uszczerbku przejść do następnego roku, w którym, głęboko w to wierzę, będą obowiązywać już nowe, a co ważniejsze, lepsze zasady finansowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Dlatego cieszy deklaracja ministra finansów o podobnym uzupełnieniu dochodów także w tym roku.

    Wykorzystam tę debatę, aby w imieniu parlamentarzystów klubu Polskiego Stronnictwa Ludowego i wszystkich samorządowców podziękować za tę deklarację, a jednocześnie zaapelować, aby te pieniądze trafiły do samorządów jak najszybciej, bo bardzo tego potrzebują.

    Kończąc moje wystąpienie, chcę powiedzieć, że Klub Parlamentarny Polskie Stronnictwo Ludowe - Trzecia Droga, będąc orędownikiem dobrych zmian w prawie samorządowym, będzie popierać ten jakże potrzebny rządowy projekt ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Bardzo serdecznie dziękuję za uwagę. (Oklaski)