Poseł Marek Sowa - Wystąpienie z dnia 13 września 2024 roku.

Stenogram

15. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (druk nr 622).

Poseł Marek Sowa:

    Panie Marszałku! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! W imieniu klubu Koalicji Obywatelskiej mam zaszczyt przedstawić stanowisko naszego klubu wobec rządowego projektu ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, druk nr 622.

    Obowiązująca od ponad 20 lat dotychczasowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego od dawna wymagała zmian, co postulowali przedstawiciele samorządów. Potrzeba wprowadzenia nowych rozwiązań jest również realizacją zobowiązań wyborczych Koalicji Obywatelskiej, ale także pozostałych ugrupowań tworzących koalicję 15 października.

    Proponowane w projekcie rozwiązania są także odpowiedzią na zdemolowanie systemu finansowania jednostek samorządu terytorialnego, w szczególności w ostatnich latach. Zamiast stabilnych i przewidywalnych dochodów wprowadzono system oparty na łasce rządzących, którzy poprzez sławetne kartonowe czeki decydowali o realizacji szeregu zadań publicznych.

    (Głos z sali: Kłamstwo!)

    W sposób szczególny rząd PiS-u uderzył w samorządy, wprowadzając reformę Polskiego Ładu, w wyniku którego samorządy traciły kilkanaście miliardów złotych dochodów rocznie. (Poruszenie na sali, oklaski)

    Ale to nie jedyny przykład podporządkowania i uzależniania samorządu od rządu. PiS po przejęciu władzy w 2015 r. systematycznie pozbawiał samorządy skutecznych narzędzi do realizacji własnych polityk i zadań, odbierając fundusze i instytucje będące w ich dyspozycji. W tym miejscu warto wspomnieć fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, ośrodki doradztwa rolniczego, środki na rozwój bazy sportowej, radykalnie obniżoną rangę kontraktów regionalnych. Szczególnie dotkliwy był system finansowania zadań oświatowych. Wysokość subwencji oświatowej w 2015 r. wystarczała na pokrycie 66% wszystkich wydatków oświatowych w tym zakresie, a w roku 2023, w ostatnim roku waszych rządów, ten wskaźnik był o 10 punktów procentowych niższy. Prawie połowa wydatków na realizację zadań oświatowych finansowana była bezpośrednio przez samorządy. Dlatego proponowane w projekcie ustawy rozwiązania można nazwać rewolucyjnymi, bo faktycznie takimi są. Pokazują zmianę w podejściu do samorządów, które przez koalicję 15 października...

    (Głos z sali: 13 grudnia.)

    ...traktowane są jako partner realizujący część zadań publicznych ustawowo przypisanych samorządom. W wyniku wprowadzonych zmian dochód jednostek samorządu terytorialnego zwiększa się w roku 2025 o blisko 25 mld zł, a w okresie 10 lat - o 345 mld zł. Mówimy o bazie, bazie bardzo istotnej, która w tym całym rozwiązaniu jest kwestią kluczową. Proponowane rozwiązania pozwalają zbudować system finansowania zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, gwarantując im samodzielność finansową i stabilizację dochodów. Bo musicie zapamiętać, że samorządność to jest samorządzenie, a nie uzależnienie. Samorządzenie, a nie uzależnienie. (Oklaski) Nie może zatem dziwić, że projekt ten uzyskał pozytywną opinię komisji wspólnej rządu i samorządu popartą przez wszystkie korporacje samorządowe. Żaden wasz projekt ustawy takiej pozytywnej opinii przez 8 lat nie miał. (Poruszenie na sali, oklaski)

    Kilka zdań na temat proponowanych rozwiązań. Proponowane rozwiązania mają na celu wzmocnienie jednostek samorządu terytorialnego w oparciu o dochody mieszkańców, udział w dochodach przed opodatkowaniem. Oczywiście zadania publiczne będą finansowane z podatków, ale naliczane będą raczej w oparciu o składkę zdrowotną, którą dzisiaj mamy, bez jakichkolwiek gór. To również na przyszłość zabezpiecza samorządy, gdyby komuś przyszła do głowy taka reforma jak wasza sprzed 3 lat. Chodzi o to, że one będą neutralne dla samorządów. Zawsze ta baza podatkowa będzie nieopodatkowana. To kluczowa zmiana, która uniezależnia dochody jednostek samorządu terytorialnego od woli jakichkolwiek przyszłych rządzących: określenie potrzeb finansowych jednostek samorządu terytorialnego oraz oparcie ich na dochodach własnych. Oczywiście zawsze można się spierać, czy dobrane wskaźniki są właściwe, być może mogłyby być lepsze. Minister zresztą zadeklarował tutaj, że jest gotów po wprowadzeniu tej ustawy dokonać przeglądu w 2026 r., gdy już będziemy wiedzieli, jak ten nowy system funkcjonuje. Niemniej jednak nie ulega absolutnie żadnej wątpliwości, że to jest bardzo istotna i ważna zmiana.

    Chodzi o podejście do wyliczania kosztów zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Potrzeby finansowe uwzględniają sześć kategorii wyliczanych w oparciu o transparentne kryteria. Wiem, że wam to się w głowie nie mieści, że coś może być przejrzyste, że coś może być transparentne, że coś może być podane do wiadomości, że każdy może sobie to osobiście zweryfikować. Są to potrzeby wyrównawcze. To zasadnicza zmiana uwzględniająca zróżnicowanie potrzeby wydatkowej JST oparte na metodologii wypracowanej przez Ministerstwo Finansów we współpracy z Bankiem Światowym. To zwiększone potrzeby oświatowe uwzględniające wydatki oświatowe w szkołach i przedszkolach na wyższym niż dotychczas poziomie. Pan minister wspomniał, że to będzie kwota 104 mld zł. Wiecie, ile naliczyliście subwencji oświatowej w roku 2023? 65 mld zł. To jest prawie 40 mld więcej niż w waszym ostatnim budżecie. (Oklaski) Potrzeby rozwojowe dzielone odrębnie dla każdej grupy jednostek samorządu terytorialnego w oparciu o dwa kryteria: 60% proporcjonalnie do liczby mieszkańców z gwarancją minimalnej kwoty dla najmniejszych samorządów oraz 40% tzw. puli inwestycyjnej. Potrzeby ekologiczne zgłaszane przez wszystkie samorządy, w których tereny chronione z jednej strony stanowią istotną część wielkiego dziedzictwa przyrodniczego i krajobrazowego, ale z drugiej strony to też naturalna bariera rozwojowa, bo tych terenów potencjalnie do zainwestowania jest po prostu mniej. To zawsze było odpychane. Dzisiaj to jest ważnym elementem, ważnym wskaźnikiem tej reformy. Wreszcie potrzeby uzupełniające, gwarantujące minimalny wzrost dochodów w stosunku do obowiązujących dotychczas rozwiązań.

    Oczywiście można mówić, że gmina do 4 tys. ma gwarantowany 1 mln zł, ale w innych województwach samorządy mają gwarantowane 45 mln zł. Samorządy powiatowe mają gwarantowane... W zależności od grupy te kwoty są po prostu zupełnie różne, tak aby były porównywalne w przypadku poszczególnych grup jednostek samorządu terytorialnego. Biorąc pod uwagę duże zróżnicowanie pod względem uzyskiwanych dochodów, zamiast tzw. janosikowego wprowadzono znacznie mniej dotkliwą korektę zamożności. Korekta zamożności jest wyliczana na podstawie nie tylko tzw. dochodów podatkowych, ale również subwencji ogólnej, która w obecnym systemie nie jest uwzględniana. Wprowadzono również jedną rezerwę. Wielkość tej rezerwy to 1% potrzeb finansowych dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego zwiększony o 700 mln zł.

    Reasumując, proponowane rozwiązania zasługują na wsparcie, choć mam świadomość, że nie wszystkie postulaty samorządów zostały zrealizowane. Niemniej gratuluję przedstawicielom strony samorządowej skuteczności w uzyskaniu naprawdę dobrych rozwiązań, które gwarantują odpowiednią bazę i dobrą przyszłość dla samorządów. A panu ministrowi Andrzejowi Domańskiemu dziękuję za otwartość i przygotowanie rozwiązań zapewniających realizację zadań publicznych na wysokim poziomie oraz stabilny rozwój polskich samorządów, bo samorządy są naszym partnerem w realizacji zadań publicznych. Dziękuję bardzo. (Oklaski)