Posłanka Anna Dąbrowska-Banaszek - Oświadczenie z dnia 25 stycznia 2024 roku.

Stenogram

Oświadczenia.

Poseł Anna Dąbrowska-Banaszek:

    Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Trwa tydzień powszechnej modlitwy o jedność chrześcijan. Wczoraj, 24 stycznia 2024 r., obchodziliśmy okrągłą, 150. rocznicę śmierci błogosławionych męczenników unickich z Pratulina, którzy zostali zabici przez Moskali za wierność swojej wierze.

    W 1596 r. zawarta została unia brzeska między Kościołem katolickim a częścią prawosławnych zamieszkujących obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Tworzyła ona Kościół grekockatolicki. Uznawał on zwierzchność papieża, ale zachowywał przy tym istniejące w prawosławiu odrębności liturgii, również obyczajów.

    Gdy doszło do rozbiorów Polski, większa część terenów zamieszkanych przez unitów znalazła się pod panowaniem rosyjskim. Rosja prowadziła konsekwentną politykę niszczenia Kościoła greckokatolickiego. Miał on w założeniach przestać istnieć, a jego wierni mieli stać się prawosławnymi. Już w pierwszej połowie XIX w. zniszczony został grekokatolicyzm na Kresach.

    W drugiej połowie XIX w. Moskale zintensyfikowali niszczenie wyznania unickiego. Usuwano księży niezgadzających się na narzucone reformy. Byli oni więzieni, zsyłani na Syberię albo zmuszani do emigracji. Zastępowano ich duchownymi narzucanymi przez władze.

    Do dramatycznych wydarzeń doszło we wsi Pratulin. Tamtejsi wierni nie chcieli przysłanego popa, nie chcieli przyłączenia do prawosławia, nie pozwalali na wejście do kościoła. Naczelnik powiatu Kutanin próbował negocjacji, lecz nie dały one rezultatu. Moskale 24 stycznia 1874 r. przysłali wojsko. Naczelnik raz jeszcze zażądał wydania kluczy do cerkwi, a gdy ponownie spotkał się z odmową, kazał otoczyć świątynię i plac kościelny. Wydany został rozkaz otworzenia ognia. 13 mężczyzn broniących świątyni zostało zastrzelonych. Byli to: Jan Andrzejuk, Konstanty Bojko, Łukasz Bojko, Ignacy Frańczuk, Filip Geryluk, Maksym Hawryluk, Anicet Hryciuk, Daniel Karmasz, Wincenty Lewoniuk, Konstanty Łukaszuk, Bartłomiej Osypiuk, Onufry Wasyluk i Michał Wawrzyszuk. Zginęli w pozycji klęczącej w czasie modlitwy.

    W innych miejscowościach likwidacja unii nie miały tak tragicznego przebiegu, ale też była pełna krzywdy ludzkiej. (Dzwonek) Pomimo prześladowań i likwidacji Kościoła greckokatolickiego wielu wciąż było przywiązanych do wiary unickiej, a nawet potajemnie ją praktykowało.

    Sytuacja zmieniła się dopiero po rewolucji w 1905 r. W jej trakcie wymuszono na caracie wydanie ukazu tolerancyjnego. Nie przywracał on Kościoła greckokatolickiego, ale pozwalał na przejście do Kościoła rzymskokatolickiego. Wielu z tej możliwości skorzystało. Pełną wolność wyznania udało się uzyskać po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Mężczyźni z Pratulina, którzy zginęli w obronie wiary, uznani zostali za męczenników i beatyfikowani w 1996 r.

    Unickie Podlasie to polska Kalwaria. Historia męczeństwa unitów, która była przekazywana w rodzinach przez pokolenia, jest dla nas wzorem pamięci serc i wierności swojej tożsamości. Pamiętamy.

    Dziękuję. (Oklaski).