Posłanka Paulina Matysiak - Wystąpienie z dnia 12 czerwca 2024 roku.

Stenogram

3. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie przedstawionego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektu ustawy o działaniach organów władzy państwowej na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa (druk nr 405).

Poseł Paulina Matysiak:

    Szanowny Panie Marszałku! Szanowny Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Polska znajduje się w stanie konfliktu hybrydowego z Rosją i nie jest to zimna wojna z minionych czasów, gdy Zachód i Wschód izolowały się od siebie, ścigały gospodarczo, a wywiady prowadziły zaciętą grę, ale sytuacja geopolityczna była względnie spokojna. To konflikt, w którym przez pomyłkę wlatują w naszą przestrzeń rakiety wystrzelone w ukraińskie miasta, pojawiają się podejrzane pożary wielkopowierzchniowe z pogłoskami o rosyjskich układach w przestępczym półświatku, sędziowie z dostępem do informacji o działaniach służb informacyjnych uciekają na Białoruś, a w krajach zachodnich na światło dzienne wychodzą związki skrajnie prawicowych polityków z rosyjskim i białoruskim wywiadem i ci także, jak w ostatnim miesiącu Olga Petersen z niemieckiej AfD, przenoszą się na wschód. To konflikt, w którym Białoruś i Rosja wysyłają na naszą granicę uzbrojonych bojówkarzy, a kobiet, dzieci i faktycznych uchodźców używają jako żywej tarczy. I wiemy, że na tym się nie skończy, że ten konflikt będzie narastał, a Rosja i Białoruś rezerwują sobie w tej chwili wszelkie narzędzia do elastycznego regulowania napięcia na każdym z pól tego konfliktu. Będą z tych narzędzi korzystać, aby zdestabilizować nasze systemy polityczne, społeczne, gospodarcze, a także utrzymywać ten konflikt tuż pod progiem wojny. Testują i będą testować nasze nerwy, nasze reakcje, naszą wytrzymałość.

    Rozumiemy tutaj powagę wyzwania, przed jakim stajemy. Jako demokratyczne kraje i jako Polska nie znaliśmy wcześniej takiego konfliktu, dlatego nie byliśmy na niego systemowo przygotowani. Uważnie, dokładanie oddzieliliśmy w naszym systemie porządki czasu wojny od porządków czasu pokoju. Nie inaczej zrobiliśmy z armią i służbami informacyjnymi. Nasz system dowodzenia w swojej aktualnej formie pozwalał na udział w działaniach zbrojnych poza naszymi granicami i w takich warunkach działa efektywnie. W warunkach konfliktu hybrydowego i ataków pod progiem wojny ten system nadal działa, ale po prostu daleko mu do efektywności. Dlatego dostrzegamy potrzebę zmian.

    Musimy nasze procedury, sposób dowodzenia armią zmodyfikować tak, aby pozwalały na skuteczne działanie w dynamicznie zmieniających się okolicznościach, pozwalały przeciwdziałać zagrożeniom o zmiennym charakterze. Musimy chronić życie i zdrowie naszych żołnierzy i dbać o tych, którzy w tych działaniach ucierpią, oraz o ich rodziny. Rozumiemy i podzielamy chęć pracy nad takimi rozwiązaniami. Ale musimy także ochronić naszą demokratyczną europejska tożsamość, bo to nie jest czas na zmianę konstytucyjnego porządku i przewidzianej w nim równowagi sił i kompetencji między rządem, parlamentem i prezydentem.

    Zmiany, nad którymi będziemy pracować, nie mogą nas pchać w kierunku, który tworzyłby państwo w państwie i pod pretekstem zagrożenia wojną pozwalał na działania zupełnie wyjęte spod politycznej czy instytucjonalnej kontroli czy odpowiedzialności. Niestety mamy obawy, czy to przedłożenie nie jest obarczone właśnie takimi skutkami ubocznymi. Nad tym trzeba byłoby się naprawdę szczegółowo pochylić.

    Ten projekt zawiera też rozwiązania, które oceniamy pozytywnie. Zaliczyć do nich należy próbę uproszczenia systemu dowodzenia armią i zasygnalizowanie możliwości odpowiedzi na zagrożenia bezpieczeństwa państwa występujące poza jego granicami. Rozumiemy potrzebę, a nawet konieczność rozpoznania i neutralizacji źródeł działań dywersyjnych skierowanych przeciwko Polsce niezależnie od tego, gdzie one występują. Dostrzegamy konieczność uregulowania statusu prawnego żołnierzy biorących udział w takich misjach, objęcie ich należytą ochroną i szacunkiem.

    Jednocześnie zwracamy uwagę, że zaproponowane przez prezydenta zapisy wprowadzają nowe pojęcia, które nie są dotąd w naszym systemie prawnym i politycznym zdefiniowane, a ich interpretacja przez poszczególne siły polityczne może prowadzić do napięć i destabilizacji zarówno demokratycznego systemu politycznego, jak i systemu bezpieczeństwa państwa.

    Zwracam uwagę, że w ubiegłym roku zaproponowaliśmy jako partia Razem stworzenie doktryny obronnej w randze ustawy, która jasno określałaby, jak definiujemy nasze bezpieczeństwo, co uważamy za jego zagrożenie, a co za jego naruszenie, jakie siły i środki uważamy za adekwatne do odpowiedzi na nie. Ustanowienie takiego dokumentu jest konieczne, aby uzyskać polityczne porozumienie co do kwestii najważniejszej, jaką jest bezpieczeństwo państwa, jego narodu i suwerenności. Niestety bez takiego aktu prawnego proponowana ustawa zwiększa kompetencje głowy państwa, zaburzając konstytucyjny porządek i stwarzając ryzyko destabilizacji politycznej w najbardziej kryzysowych momentach. To jest ryzyko, które z pewnością i Rosja, i Białoruś będą próbowały maksymalnie wykorzystać.

    Także pozytywnie oceniamy włączenie w system kierowania państwem marszałków Sejmu i Senatu, a także odbudowę systemu rezerwowych stanowisk kierowania dla głowy państwa, rządu i innych organów władzy państwowej, bo to są co do zasady kroki w dobrą stronę.

    Co do tego, czy są to jednak kroki właściwe i wystarczające, mamy wątpliwości. Zwracamy uwagę, że w obecnym systemie prawnym nie ma możliwości realizacji budowy infrastruktury ochronnej dla rezerwowych stanowisk kierowania, bo nie ma norm budowlanych dla schronów i ukryć zarówno cywilnych, jak i wojskowych. Wydania takich rozporządzeń nie ujęto w art. 14 przedłożonego projektu. Tym samym tworzone byłyby warunki przygotowania i funkcjonowania stanowisk bez wcześniejszego określenia ich warunków technicznych i umożliwienia ich budowy, więc ten przepis po prostu byłby fikcją.

    Zwracam też uwagę Wysokiej Izby, pana prezydenta, premiera, że klub Lewicy 2 miesiące temu złożył stosowny projekt małej ustawy schronowej. Mogą się państwo już z nim zapoznać, to druk nr 438. Przedstawicielka wnioskodawców też jest z nami na sali - pani posłanka Joanna Wicha. Ten projekt podejmuje skuteczną próbę załatania brakujących przepisów i umożliwienia budowy schronów i ukryć zarówno dla ludności cywilnej, jak i instytucji publicznych i wojska. I bez wprowadzenia tych przepisów nie jest możliwe przygotowanie państwa na nadciągające wyzwania. Chcemy, żeby nad tym projektem ustawy schronowej pilnie procedowano.

    Zwracamy też uwagę, że sytuacji nie jest w stanie także szybko zaradzić ten proponowany, przygotowywany przez rząd projekt ustawy o ochronie ludności, bo to projekt niezwykle obszerny i na niego tutaj, w Izbie, czekamy. O tym też była mowa i wypowiadały się inne osoby.

    Ta mała ustawa schronowa jest niezbędnym kompromisem i jej szybkie przyjęcie daje możliwość budowy infrastruktury ochronnej, i tej przewidzianej w ramach Tarczy Wschód, i tej, którą pan prezydent ujmował w swoim projekcie w części poświęconej rezerwowym stanowiskom kierowania.

    Nasze wątpliwości budzi także zapoznanie szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego z planami obrony państwa opracowywanymi przez szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego przed ich zatwierdzeniem przez ministra obrony narodowej i możliwość zgłaszania uwag do tych koncepcji na etapie pracy nad nimi. Wątpliwe jest zarówno zarezerwowanie możliwości zgłaszania uwag do koncepcji jedynie dla szefa BBN, ale też podważanie zaufania, jeżeli chodzi o kompetencje szefa sztabu.

    W debacie publicznej - to myślę, że jest ważne - wokół proponowanej przez pana prezydenta ustawy często są podnoszone argumenty, że to sytuacja na granicy z Białorusią wymaga zmian w dowodzeniu armią, jeżeli chodzi o zasady jej użycia do przeciwdziałania zarówno presji migracyjnej, jak też możliwym działaniom dywersyjnym lub starciom zbrojnym, które po prostu mogłyby tam zaistnieć w przypadku eskalacji konfliktu. Ale analizując te zaproponowane przez prezydenta zmiany w systemie dowodzenia, nie widzimy tam zapisów, które w istotny sposób mogłyby wpłynąć na działania wojska czy Straży Granicznej w tym rejonie.

    W odniesieniu do kompetencji zarządzania państwem w przypadku niemożności sprawowania urzędu przez głowę państwa zaproponowane przepisy nie określają ram, według których podejmowana jest decyzja o przekazaniu tych kompetencji marszałkowi Sejmu lub Senatu. Np. nie określa się, czy utrata łączności z głową państwa jest taką przesłanką, po jakim czasie następuje w takim przypadku przekazanie władzy, kto sprawuje ją tymczasowo. Nie bierze się też pod uwagę możliwych działań dezinformacyjnych w tym zakresie, a także ich efektów. Więc jeżeli chcemy przygotować system dowodzenia państwem na wszystkie możliwe okoliczności, a w warunkach konfliktu hybrydowego to właśnie powinno być naszym celem, to właśnie o takich kwestiach ta ustawa powinna rozstrzygać. Stabilność najważniejszych instytucji i ciągłość działania systemu dowodzenia są bowiem kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i niestety przedłożony projekt nie przewiduje takich zapisów, a wydaje nam się, że powinien.

    Reasumując, trzeba powiedzieć, że stoimy przed poważnymi wyzwaniami dla bezpieczeństwa państwa, w tym dla stabilności naszego systemu: politycznego, gospodarczego, społecznego, i te działania hybrydowe, które podejmują obecnie i Rosja, i jej sojusznicy z definicji stawiają nas w sytuacji konieczności odpowiadania na działania niestandardowe i podprogowe, realizowane na wielu polach jednocześnie. Wyzwania te będą testem nie tylko sprawności naszego działania, ale także naszej determinacji w zachowaniu demokratycznych standardów i europejskich wartości.

    Jako klub Lewicy uważamy, że przedłożony przez prezydenta Rzeczypospolitej projekt ustawy o działaniach organów władzy państwowej na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa jest istotnym głosem w dyskusji o bezpieczeństwie. Projekt też oceniamy jednocześnie jako niepełny i niespełniający do końca tych zadeklarowanych celów (Dzwonek), a wybrane rozwiązania w nim zawarte są naszym zdaniem obarczone ryzykiem poważnych niepożądanych skutków. Nasze wątpliwości budzi pominięcie w projekcie - to ostatnie dwa zdania - faktu przepisów umożliwiających budowę infrastruktury ochronnej na potrzeby rezerwowych stanowisk kierowania, tych przepisów, o których mówiłam, a które tworzy mała ustawa schronowa, i bez nich po prostu część tych rozwiązań jest niewykonalna, ale chcemy dalej jako klub Lewicy pracować nad tym projektem. Dziękuję.

    (Przewodnictwo w obradach obejmuje wicemarszałek Sejmu Dorota Niedziela)