Zuzanna Rudzińska-Bluszcz - Wystąpienie z dnia 26 stycznia 2024 roku.

Stenogram

10. punkt porządku dziennego:

Informacja bieżąca.

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pierwszy raz mam przyjemność stać w tym miejscu. (Oklaski)

    (Głos z sali: Witamy.)

    Niemalże równo 3 lata temu ówczesny wiceminister spraw zagranicznych Piotr Wawrzyk, dzisiaj zwany Piotrem W., został wybrany przez Sejm na rzecznika praw obywatelskich, a mnie, jedynej kandydatce na ten urząd przez kilka miesięcy, odmówiono zaprezentowania z tego miejsca mojej wizji obrony praw człowieka i obywatela. (Oklaski) Tym bardziej jestem wzruszona, stojąc dziś tutaj, i chociaż będę mówić o innej kwestii, o Funduszu Sprawiedliwości, również dotyczy ona pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Bardzo dziękuję posłance Barbarze Dolniak za wprowadzenie do tematyki.

    Przez ostatnie lata Fundusz Sprawiedliwości stał się w przestrzeni publicznej symbolem niewłaściwego wykorzystania finansów publicznych, finansowania swoich, współczesnej kiełbasy wyborczej. Był określany prywatnym funduszem Ziobry, funduszem niesprawiedliwości, funduszem reprezentacyjnym. Od dnia 13 grudnia 2023 r., czyli od dnia powołania mnie na stanowisko podsekretarza w resorcie sprawiedliwości, nadzoruję Departament Funduszu Sprawiedliwości i w związku z tą rolą, rolą, którą traktuję jako służbę publiczną, chciałam państwu dzisiaj przedstawić informację bieżącą, a także plany resortu dotyczące Funduszu Sprawiedliwości.

    Ale chcę zacząć od fundamentów, od tego, po co w ogóle jest Fundusz Sprawiedliwości, komu fundusz ma służyć. Fundusz Sprawiedliwości jest państwowym funduszem celowym. Jako taki stanowi wyjątek od zasady jedności i powszechności budżetu państwa i ma finansować precyzyjnie wskazane cele państwowe. Celem funduszu było i jest stworzenie i utrzymanie sieci pomocy osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, ofiarom przestępstw, np. przemocy, świadkom przestępstw, którzy niosą to brzemię przez swoje życie, osobom, które opuszczają zakłady karne, by mogły stanąć na nogi i by mogły wrócić do społeczeństwa jako równoprawni członkowie.

    (Poseł Maria Kurowska: To wszystko jest.)

    Jest też cel kolejny, wprowadzony przez nowelizację w 2017 r., budzący najwięcej kontrowersji - przeciwdziałanie przestępczości. To jest worek, do którego wrzucano bardzo różne wydatki w ostatnich latach. Niech tylko zacytuję z raportu NIK-u: finansowanie edukacji menedżerskiej lokalnych grup działaczy, promowanie kwestii światopoglądowych, działalność edukacyjna w obszarze problemów okresu dojrzewania. To z tego programu finansowano koła gospodyń wiejskich w roku wyborczym. NIK wskazał, że w ciągu ostatnich lat Fundusz Sprawiedliwości przestał mieć charakter funduszu celowego, ponieważ było tyle nieprawidłowości. Żeby omówić te wszystkie nieprawidłowości, musiałabym prosić pana marszałka o wyznaczenie osobnego posiedzenia Sejmu. Nie mamy na to czasu.

    Pragnę jednak dzisiaj z całą stanowczością podkreślić: problemem działania funduszu nie jest to, że projekty mają rys konserwatywny czy odwołujący się do wartości chrześcijańskich i narodowych. Problemem Funduszu Sprawiedliwości jest to, że gospodarka funduszu była prowadzona z naruszeniem podstawowych zasad finansów publicznych, tj. jawności, celowości i oszczędności wydatków.

    Wymienię pięć z wielu problemów funduszu. Po pierwsze, brak transparentności. Powiedzenie, że brak transparentności i przejrzystość nie były mocnymi stronami Funduszu Sprawiedliwości, to jest eufemizm. Dlatego jedną z pierwszych decyzji, jakie podjęłam, zarządzając Departamentem Funduszu Sprawiedliwości, było zamieszczenie na stronie ministerstwa i funduszu listy beneficjentów bieżących i z ostatnich lat. (Oklaski)

    (Głos z sali: Brawo, pani minister!)

    Zadziwiające było także odkrycie, że komórka audytu wewnętrznego w Ministerstwie Sprawiedliwości rokrocznie od 2019 r. wnosiła o przeprowadzenie zadania audytowego odnośnie do funduszu i decyzją ministra sprawiedliwości to zadanie było przekładane przez kolejne lata na później, co stanowi naruszenie ustawy o finansach publicznych, która przewiduje, że musi być prowadzony audyt wewnętrzny w państwowych funduszach celowych.

    Po drugie, dysponowanie środkami na rzecz jednostek sektora finansów publicznych. W 2017 r. wprowadzono szczególny tryb, który zakłada dotacje poza programem, poza naborem. Kryteria zastosowania tego trybu są mgliste, mówią o uzasadnionych przypadkach, a decyzja należy wyłącznie do ministra sprawiedliwości. W latach 2017-2023 w tym trybie przyznano ponad 285 mln zł. Umowy zawarte w tym trybie, obecnie w realizacji, opiewają na ponad 48 mln zł. Także w tym trybie dotacje na ponad 17 mln zł przyznano Akademii Wymiaru Sprawiedliwości, czyli jednostce podległej ministrowi sprawiedliwości.

    Brak było równego i opartego na merytorycznych kryteriach ocen dostępu do środków publicznych. Długość istnienia organizacji - i tutaj odwołuję się do słów pani posłanki Dolniak - nie była w ogóle kryterium przy ocenie beneficjentów. Część środków przeznaczana była na cele, które według prawa nie mogą być finansowane z tego funduszu celowego, np. na obronę fundamentalnych wartości czy działanie na rzecz wolności religii. Nie kwestionuję, nie rozstrzygam, czy to są ważne czy nieważne cele, natomiast one nie mogły podlegać finansowaniu z państwowego funduszu celowego, jakim jest Fundusz Sprawiedliwości.

    Włos się jeży na głowie, kiedy przyglądamy się również wydatkom na promocję. W zeszłym roku - 20 mln zł plus zakup czasu antenowego. Wygląda na to, że głównymi beneficjentami wprowadzenia w 2017 r. możliwości finansowania promocyjnych działań Funduszu Sprawiedliwości byli wykonawcy umów cywilnoprawnych.

    Co, proszę państwa, zrobiliśmy z tym od 13 grudnia, kiedy weszliśmy do resortu sprawiedliwości? Po pierwsze, opublikowaliśmy listę wszystkich beneficjentów. Decyzją z dnia 27 grudnia wstrzymaliśmy jakiekolwiek wypłaty z Funduszu Sprawiedliwości i od tego dnia każda wypłata podlega ocenie merytorycznej. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że ta decyzja nie może dotknąć osób potrzebujących, pokrzywdzonych przestępstwem i osób, które korzystają z pomocy postpenitencjarnej.

    (Poseł Michał Wójcik: Ale dotyka. Sieć nie działa.)

    Dlatego analizujemy każdą płatność. Większość tych płatności została już wypuszczona i pierwsza transza w tym roku została wypłacona.

    Skierowaliśmy pismo do pełniącego obowiązki prokuratora krajowego Jacka Bilewicza...

    (Poseł Michał Wójcik: Nie ma takiego prokuratora krajowego, proszę nie kłamać. On nie jest ministrem. Proszę podać podstawę prawną.)

    ...z prośbą o przedłożenie szczegółowej informacji... (Gwar na sali)

    Panie marszałku, czy ja mogę kontynuować?

    Wicemarszałek Piotr Zgorzelski:

    Przepraszam bardzo, pani minister. Momencik, pani minister. Pani minister, momencik jeszcze.

    (Poseł Tomasz Zimoch: Kobieta mówi...)

    (Poseł Michał Wójcik: Proszę podać podstawę prawną.)

    Bardzo proszę o przerwanie dyskusji na sali sejmowej, ponieważ...

    (Wypowiedź poza mikrofonem)

    Panie pośle, czy może pan nie prowadzić dyskusji w trybie nieregulaminowym? Na zadawanie pytań przyjdzie czas. Zwracam się także do drugiego pana posła.

    (Poseł Mariusz Kałużny: Pan neo-sędzia mnie zahaczył.)

    Także do drugiego pana posła się zwracam. Dyskusja będzie za chwilę, a teraz pozwólmy pani minister dokończyć wypowiedź.

    (Poseł Mariusz Kałużny: Dobrze, panie marszałku.)

    Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz:

    Bardzo dziękuję, panie marszałku.

    Kontynuując: skierowaliśmy pismo do pełniącego obowiązki prokuratora krajowego Jacka Bilewicza z prośbą o przedłożenie szczegółowej informacji dotyczącej wszystkich prowadzonych postępowań przygotowawczych w zakresie zawiadomień złożonych przez NIK, przez państwa posłów i posłanki. Skierowaliśmy do Prokuratorii Generalnej pismo z prośbą o opinię w zakresie 24 umów o łącznej wartości ponad 55 mln zł i zbadanie ich pod kątem celowości, gospodarności i legalności.

    Zleciliśmy departamentowi kontroli wewnętrznej kontrolę umów z terminem płatności między 1 stycznia a 31 marca. Przygotowujemy powstanie w Prokuraturze Krajowej zespołu śledczych do spraw Funduszu Sprawiedliwości.

    Wiemy, jakie kroki są teraz potrzebne, żeby fundusz służył ludziom, a nie politykom. (Oklaski) W przyszłym tygodniu powstanie społeczna rada do spraw Funduszu Sprawiedliwości jako organ doradczy ministra sprawiedliwości. Na czele rady stanie sędzia Jerzy Stępień.

    (Poseł Michał Wójcik: O Jezu...)

    (Poseł Janusz Kowalski: Jeszcze Rzepliński.)

    W jej skład wejdą m.in. eksperci zajmujący się pomocą postpenitencjarną, w tym naczelny kapelan więziennictwa ks. Adam Jabłoński, akademicy z zakresu wiktymologii czy przeciwdziałania przestępczości jak prof. Woźniakowska-Fajst, prof. Lasocik, prof. Stańdo-Kawecka, prof. Płatek, praktycy zajmujący się od lat dysponowaniem środków na rzecz organizacji pozarządowych jak dr Trutkowski czy Anna Rozicka.

    Niezbędne są także zmiany legislacyjne. Nie ulega wątpliwości, że trzeba zmniejszyć dowolność dysponowania funduszem przez ministra sprawiedliwości, ograniczyć tryb pozakonkursowy, który był nadużywany, dookreślić cel, jakim jest przeciwdziałanie przyczynom przestępczości, zlikwidować możliwość anulowania konkursu przez ministra sprawiedliwości z innych przyczyn i arbitralnego odmówienia przyznania dotacji. (Dzwonek)

    Chcę także wykonać dokładną diagnozę problemów, które poprzez wydatkowanie publicznych środków z funduszu chcemy rozwiązać. Zmianie ulegną także zasady informowania o działalności funduszu. Do niedawna fundusz był zamkniętą twierdzą, teraz to ulegnie zmianie.

    Na zakończenie chciałam jasno powiedzieć: wierzę, że mimo nieprawidłowości część środków była kierowana do potrzebujących. Dla wielu ludzi Fundusz Sprawiedliwości oznaczał sprawiedliwość. Po ogłoszeniu informacji o wstrzymaniu środków dostałam kilka maili od osób, które pisały o pomocy psychologicznej, o dachu nad głową, o wsparciu materialnym, o które się teraz obawiają. Większość podmiotów, którym płatność została wstrzymana, otrzymały już pierwszą transzę. Podobnie: mimo wskazanych powyżej nieprawidłowości wiem, że część pracowników Departamentu Funduszu Sprawiedliwości pracuje w pocie czoła, by kontrolować i rozliczać zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą zakontraktowane dotacje.

    Z tego miejsca chciałam państwu bardzo podziękować. Patrząc dziś państwu w oczy, obiecuję, że zrobię, co w mojej mocy, by Fundusz Sprawiedliwości kojarzył się z pomocą i służbą potrzebującym. Dysponowanie środkami publicznymi nie polega na dawaniu swoim i odmawianiu przeciwnikom. I tego także zamierzam dopilnować. Dziękuję bardzo. (Oklaski)