Poseł Kazimierz Smoliński

Stenogram

11. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2022 wraz ze sprawozdaniem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druki nr 85 i 183).

Poseł Kazimierz Smoliński:

    Dziękuję bardzo.

    Pani Marszałek! Panie Rzeczniku! Wysoka Izbo! Przedstawiona informacja o działalności rzecznika praw obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w 2022 r. jest rzeczywiście bardzo obszerna, ma kilkaset stron. Sporządzona została w pewnej konfiguracji, wynikającej z zastosowanej przez rzecznika metodologii wynikającej z poszczególnych artykułów konstytucji, gdzie mamy najpierw zasady ogólne, potem wolności i prawa osobiste, następne wolności i prawa polityczne, wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, środki ochrony praw i wolności, pozostałe standardy oraz wykonywanie przez rzecznika praw obywatelskich tzw. Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur.

    Rzeczywiście należy przyznać i podziękować panu rzecznikowi i biuru, wszystkim pracownikom za ogrom pracy w 2022 r. i za przygotowanie tej informacji. Rzeczywiście liczba spraw, które wpłynęły do rzecznika, tj. 75 239, jest rekordowa. Dobrze, że udało się zwiększyć budżet pana rzecznika, co pozwoliło zatrudnić dodatkowych dziewięciu pracowników - pan rzecznik twierdzi, że to za mało, ale w takim razie jest możliwość zwiększenia tej liczby. Kolejny zarzut pana rzecznika to ten, że jest za mało pieniędzy na kwestie dotyczące mechanizmu prewencji tortur, więc jest też apel pana rzecznika, który mogę popierać, żeby zwiększyć w tym zakresie środki. Z tego, co wiem, to w budżecie niestety chyba nie zaplanowano środków - nawet przy tych poprawkach, które zostały złożone przez rząd - zwiększających budżet na tyle, żeby zrealizować oczekiwania, które pan rzecznik w tym sprawozdaniu przedkłada.

    Jeśli chodzi o liczbę spraw czy ten nagły wzrost, to pan rzecznik sam podaje, że jest kilka czynników. Jedne to jest okres COVID-owy, który w sposób naturalny powoduje większe zagrożenie dla praw obywatelskich itd. Kwestia wojny na Ukrainie to oczywiście kolejny element zwiększenia liczby zagrożeń praw obywatelskich. Szczególnie ogromny napływ imigrantów, właściwie uchodźców, spowodował, że skarg do pana rzecznika wpłynęło więcej. Pan nawet mówił, że zatrudnił osoby z językiem ukraińskim, żeby te osoby, które nie władają językiem polskim, mogły też korzystać w biurze z pomocy, i to należy jak najbardziej pochwalić.

    Generalnie, przy pozytywnej ocenie mam jednak w imieniu klubu pewne uwagi do pana sprawozdania, do pana informacji. Mówimy o prawach obywatelskich, ale nie odnosi się pan w ogóle do niektórych rzeczy, które się dzieją, np. do informacji, które pan podał, że tyle spraw zostało złożonych do Trybunału Konstytucyjnego, do Sądu Najwyższego - kasacje, skargi kasacyjne, także 26 skarg nadzwyczajnych. Z tego, co zrozumiałem, powiedział pan, że wszystkie zostały załatwione pozytywnie i składa je pan, słusznie, do Sądu Najwyższego. One są rozstrzygane przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych i z tego, co wiem, nigdy pan nie kwestionował tych orzeczeń, one są uznawane jako funkcjonujące w przestrzeni publicznej. Ale już inne organy... Tutaj nie słyszałem informacji ze strony pana rzecznika, ale nawet - pana marszałka już nie ma - pan marszałek nie uznaje tej izby, uważa, że ona jest nieistniejąca. Z jednej strony skargi nadzwyczajne kierowane do tej izby są rozstrzygane w sposób właściwy, istnieją te orzeczenia w obiegu publicznym i nikt ich nie kwestionuje, z drugiej strony mamy nieuznawanie przez niektóre organy państwa tej izby jako nieistniejącej, co oczywiście moim zdaniem jest absolutnie sprzeczne z prawem. Bo możemy się zastanawiać, czy są wątpliwości co do jej powołania, co do jej bezstronności itd., ale żadne orzeczenie trybunału, czy Trybunału Sprawiedliwości Unii, czy ETPC, wprost nie tworzy naszego systemu prawnego.

    (Poseł Tomasz Zimoch: Ale nie może... tej decyzji.)

    Te wyroki wymagają wprowadzenia w życie, o czym pan rzecznik mówi.

    Macie, obecnie większość parlamentarna ma możliwość wprowadzenia w życie tych wyroków. Możecie odpowiednio ukształtować system prawny, tak żeby zrealizować te wyroki. Nikt, nic temu nie stoi na przeszkodzie. Możecie to robić. Jakoś tego pośpiechu w realizacji tych wyroków, na które się powołujecie, nie ma. Jeśli chodzi o wczorajsze, dzisiejsze posiedzenie, to naprawdę, ja tu jestem już kilkanaście lat, takiego, że tak powiem luzu, jak by to powiedzieć, nie było. Wczoraj jedno głosowanie i dzisiaj chyba trzy czy cztery głosowania. Gdzie te setki ustaw, które rząd i większość parlamentarna, koalicja 13 grudnia miała w szufladach i powinna nas tutaj zawalić tą pracą? Nie ma tego.

    Tu jest apel do pana rzecznika, żeby pan zwracał uwagę, bo to jest moim zdaniem też naruszanie praw obywatelskich w zakresie np. teraz dwóch posłów. Przecież oni są obywatelami, tak? I teraz czy pan rzecznik uważa, że są naruszone ich prawa obywatelskie w związku z tym, że pan marszałek Sejmu nie uznaje tej izby? Czy też konsekwentnie, kierując tam skargi nadzwyczajne i uzyskując orzeczenia, powinien pan powiedzieć, że ta izba jednak istnieje i jej orzeczenia powinny być wprowadzone w życie? W tym zakresie tego nie ma. To taka drobna uwaga.

    (Poseł Tomasz Zimoch: Ale ta izba nie może zmienić tej decyzji.)

    To taka drobna uwaga.

    Druga rzecz to jest, wydaje mi się, też dosyć jednostronne sformułowanie odnośnie do sądownictwa, Sądu Najwyższego, krajowej izby sądownictwa itd. Wydaje mi się, że staje pan jednak po jednej stronie tego sporu, a jako rzecznik praw obywatelskich powinien pan patrzeć na wszystkie strony. Nieważne, czy ktoś jest sympatykiem większości obecnie rządzącej czy jest w opozycji, każdy ma te same prawa. A to postępowanie w tej chwili, przez ostatnie 8 lat i teraz, większości parlamentarnej podważa zaufanie obywateli, czasami pozbawia ich odpowiednich praw przez to, że zaczyna być wprowadzane coraz częstsze kwestionowanie orzeczeń sądu. I teraz ostatnie postępowanie pana ministra sprawiedliwości, prokuratora generalnego, który zaczyna kwestionować funkcjonowanie czy w ogóle istnienie prokuratora krajowego, to przecież jest kolejna pożywka. Sam byłem adwokatem, to wiem, adwokaci natychmiast będą korzystali. Mnóstwo decyzji pan prokurator krajowy wydał w ciągu ostatnich 2 lat i znowuż będzie kwestionowanie tych decyzji. A to w konsekwencji będzie się odnosiło do praw obywateli, którzy nie mają pewności co do tego, czy wyrok, który zapadł, jest właściwy, czy właściwy prokurator z odpowiednim pełnomocnictwem działał czy też nie działał.

    Kolejna sprawa. Negatywnie też ocenił pan kwestię ograniczenia praw mniejszości do nauczania własnego języka. To powinien pan się też odnieść do tego, że ci sami obywatele, czasami inni, Polacy, którzy mają obywatelstwo niemieckie i mieszkają w Niemczech, tam z kolei nie mają żadnej pomocy (Oklaski), nie chroni ich prawo niemieckie czy nie daje im uprawnień takich jak myśmy dali w Polsce. A więc trzeba patrzeć na dwie strony. Tu absolutnie nie może być takiej nierówności, że jeżeli obywatel polski mieszka za granicą, w Niemczech, to on tam nie dostaje ochrony jako obywatel ze strony rzecznika czy państwa polskiego, a niemieccy obywatele i polscy w Polsce, bo czasami też jest podwójne obywatelstwo, taką pomoc mają. A więc tu też bym prosił, żeby jednak to podejście było równorzędne.

    Sformułowanie, że budzi niepokój czy że jest sprzeciw poszczególnych gmin itd. w zakresie Centralnego Portu Komunikacyjnego, że tam jest kwestia naruszenia praw. Panie rzeczniku, przecież kwestie wywłaszczeń wprowadziła poprzednia władza przy ustawie drogowej, kiedy jest specjalny tryb wywłaszczania pod interes publiczny, jakim są drogi, porty komunikacyjne itd. Ta procedura tutaj jest zdecydowanie bardziej korzystna niż ta, która wówczas została wprowadzona, i pan ją kwestionuje, natomiast nie słyszałem, żeby pan tamtą kwestionował. Oczywiście nie będzie żadnej inwestycji publicznej bez naruszenia czyichś praw, zawsze będą jakieś prawa naruszone. Nie da się żadnej drogi, żadnego lotniska zbudować, żeby ktoś nie był niezadowolony. Myśmy zdecydowanie poprawili warunki odszkodowań itd. Na razie nie było żadnych wywłaszczeń, bo wszystkie są dobrowolne. A więc tutaj też apel, żeby jednoznacznie nie stanowić: tak, tutaj jest źle, bo ustawa wprowadzona przez poprzedni rząd jest zła, a inne były dobre.

    Są zastrzeżenia, ale generalnie ja tę informację w imieniu klubu przyjmuję z całą, że tak powiem, dobrocią. Część wielu rzeczy, które tutaj są pokazane, jest uniwersalna. Poczekam na sprawozdanie za 2024 r., ile tych wiele pana zastrzeżeń zostanie zrealizowanych. Sam z przyjemnością będę oczekiwał ich realizacji. Oczywiście popieram te żądania i popieram też tę informację, z zastrzeżeniami, które przedłożyłem. Dziękuję panu i pańskim pracownikom za ciężką pracę w 2022 r.

    Dziękuję bardzo, pani marszałek. (Oklaski)