Poseł Dominik Jaśkowiec

Stenogram

18. punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych w roku 2023 wraz ze stanowiskiem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druki nr 646 i 668).

Poseł Sprawozdawca Dominik Jaśkowiec:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić stanowisko Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka dotyczące sprawozdania z działalności prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych za rok 2023. Sprawozdanie stanowi wykonanie art. 59 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2016/79 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych oraz w sprawie swobodnego przepływu takich danych, jak również dyspozycję art 50 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Powstanie pierwszych regulacji dotyczących ochrony danych osobowych było konsekwencją postępującego rozwoju technologii, najpierw fotografii, a potem postępu w digitalizacji i komputerowym przetwarzaniu informacji.

    Za dane osobowe uważa się wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Należy w tym miejscu zauważyć, że prawo do poszanowania życia prywatnego i prawo do ochrony danych osobowych są ściśle ze sobą związane, chociaż są odrębnymi pojęciami. Prawo do prywatności, określane jako prawo do poszanowania życia prywatnego, polega na ogólnym zakazie wkraczania w sferę prywatną. Natomiast ochrona danych osobowych jest prawem aktywnym, związanym z ochroną wszelkich informacji o określonej osobie, takich jak imiona, nazwiska, data urodzin, zdjęcia, nagrania wideo czy dane kontaktowe.

    W dzisiejszym świecie ochrona danych osobowych zyskuje na znaczeniu, to się dzieje z każdym dniem. Zaniedbywanie kwestii związanych z bezpieczeństwem przetwarzania danych osobowych może prowadzić do poważnej konsekwencji, w tym kradzieży tożsamości czy straty finansowej, dlatego tak istotne jest, aby dane osobowe podlegały ochronie prawnej. Ich ochrona jest istotna nie tylko z punktu widzenia państwa, ale przede wszystkim z punktu widzenia obywatela.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Oceniając sprawozdanie prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, należy z całą mocą podkreślić, że osoba piastująca to stanowisko musi być niezależna, a przede wszystkim niezależna politycznie. Oczywiście niezależność to głównie cecha charakteru, której obecności nie sposób zauważyć na podstawie suchych danych biograficznych, jednakże zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wystarczającą przeszkodą w niezależnym wykonywaniu zadań jest już samo zagrożenie możliwością wpływu politycznego.

    W trakcie omawianego roku sprawozdawczego funkcję prezesa urzędu pełnił pan mgr inż. Jan Kazimierz Nowak, który dopiero przed objęciem powierzonej mu funkcji zrezygnował z członkostwa w Prawie i Sprawiedliwości. Wiele decyzji podejmowanych przez ówczesnego prezesa urzędu było decyzjami politycznymi, a więc rażąco sprzecznymi z charakterem tej funkcji. Co więcej, ograniczało to prawo obywateli do ochrony ich danych osobowych albo zagrażało zasadzie jawności życia publicznego wyrażonej w art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej.

    Wymienię tylko dwa przykłady. Pierwszy to wybory kopertowe. W sprawie wyborów kopertowych prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych wydał kontrowersyjne stanowisko. Jego zdaniem Poczta Polska mogła pozyskiwać dane osobowe wyborców i wyborczyń. Nielegalność pozyskania danych na potrzeby wyborów kopertowych już kilkakrotnie była oceniana przez sądy, które m.in. zobowiązały ówczesnego prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych do przeprowadzenia postępowania w tej sprawie. Sądy uznały, że w tej sytuacji udostępnienie danych stanowiło przestępstwo, a decyzja ówczesnego premiera Mateusza Morawieckiego, mająca stanowić podstawę do przekazania danych osobowych, została wydana z naruszeniem prawa.

    Drugi przykład to listy poparcia kandydatów do neo-KRS. Pomimo prawomocnych rozstrzygnięć sądowych prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych podjął działania zmierzające do zablokowania udostępniania opinii publicznej informacji o tym, kto popierał kandydatów na sędziów do neo-KRS. To działanie spotkało się z surową oceną Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA stwierdził, że prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych postawił się ponad polskimi sądami i wydane przez nie prawomocne orzeczenia. Zdaniem NSA prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych sprzeniewierzył się określonemu w art. 35 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych ślubowaniu, w którego rocie wprost zapisano, iż zobowiązuje się on do dochowania wierności Konstytucji Rzeczypospolitej oraz do strzeżenia prawa do ochrony danych osobowych. Obawy o niezależność prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych ograniczają zaufanie obywatelek i obywateli do tego urzędu, który ma stać na straży ich praw. Osoby składające skargi do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych muszą mieć pewność, że ich sprawy zostaną rozpatrzone merytorycznie, a nie politycznie.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pomimo tego, że przepisy dotyczące ochrony danych osobowych nie są nowością, a unijne ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych obowiązuje od 25 maja 2018 r., to w dalszym ciągu nie wszystkie podmioty przetwarzające dane osobowe wprowadziły odpowiednie procedury i rozwiązania związane z ochroną danych osobowych wynikające z tych przepisów. Ponadto pomimo znacznego upływu czasu od wejścia w życie RODO ze strony administratorów danych zdarzają się niewłaściwe praktyki oraz błędy.

    Jakie wyzwania na kolejne lata stoją przed prezesem Urzędu Ochrony Danych Osobowych? Po pierwsze, urząd musi w końcu zmierzyć się z nowymi wyzwaniami, jakie niesie za sobą rozwój technologii sztucznej inteligencji. Organ musi cały czas poszerzać swoją wiedzę i swoje kompetencje, szczególnie w zakresie wyjaśnialności działania systemów AL. Pliki ciasteczka, technologie śledzące, międzynarodowe transfery danych, sztuczna inteligencja - w tych obszarach wszyscy potrzebujemy jasnych wytycznych. Zgodnie z RODO organ nadzorczy m.in. upowszechnia w społeczeństwie wiedzę o ryzyku, przepisach, zabezpieczeniach i prawach związanych z przetwarzaniem danych osobowych. To jest wyzwanie, które nieustannie stoi przed prezesem Urzędu Ochrony Danych Osobowych, zwłaszcza w kontekście zautomatyzowanego przetwarzania naszych danych.

    Po drugie, Urząd Ochrony Danych Osobowych boryka się z dużą liczbą wpływających skarg. W 2023 r. do urzędu wpłynęły 6962 skargi. Znaczny wzrost liczby wpływających skarg w latach poprzednich i utrzymywanie się tego wysokiego wskaźnika przez kolejne lata przełożyło się na zwiększoną liczbę prowadzonych postępowań i wydłużenie czasu ich trwania. W 2023 r. prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych zakończył postępowanie w 5898 sprawach, a więc w mniejszej liczbie spraw niż liczba spraw, które wpłynęły do urzędu. Przedłużające się postępowania przed organem ochrony danych osobowych niweczą ich sens. Dlaczego? Dlatego, że korporacje wpisują sobie w biznesplan tego typu rozstrzygnięcia: zanim organ coś rozstrzygnie, zmieniają model działania. Wieloletnie postępowania, na które oczywiście wpływ ma nie tylko urząd, ale również sądy administracyjne, oddalają nas od prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie. Organ musi zrobić wszystko, aby uniknąć takich sytuacji jak sprawa krakowskiej firmy Morele.net, w której po 3,5 roku od wydania decyzji postępowanie zaczyna się praktycznie od początku.

    Po trzecie, należy odbudować zaufanie do urzędu. Osoby składające skargi powinny mieć pewność, że ich sprawy zostaną rozpatrzone merytorycznie, a nie politycznie. Obecna kadencja musi upłynąć pod znakiem odbudowy zaufania społecznego do organu ochrony danych osobowych jako podmiotu niezależnego od sfery politycznej.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Wyzwań stojących przed prezesem Urzędu Ochrony Danych Osobowych jest wiele, dlatego należy docenić zmianę formuły wykonywania zadań urzędu pod kierunkiem obecnego prezesa pana prof. Mirosława Wróblewskiego. Do pozytywnych rzeczy, zjawisk zaliczyć należy: zwiększenie zakresu kontroli uprzedniej aktów prawa, przed ich przyjęciem przez właściwe organy władzy publicznej, a nie kontroli ex post, po fakcie ich uchwalenia, po ich przyjęciu, zwiększenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i szkoleniowej, większą aktywność terenową urzędu. Z uwagi na powyższe Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, po rozpatrzeniu sprawozdania prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych na posiedzeniu w dniu 24 września, wnosi, aby Wysoki Sejm raczył przyjąć sprawozdanie rzecznika Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Dziękuję. (Oklaski)