Klub Parlamentarny Koalicja Obywatelska - Platforma Obywatelska, Nowoczesna, Inicjatywa Polska, Zieloni

Stenogram

5. i 6. punkt porządku dziennego:

   5. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (druk nr 253).
   6. Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym (druk nr 254).

Poseł Barbara Dolniak:

    Szanowna Pani Marszałek! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Trybunał Konstytucyjny to samodzielny organ władzy sądowniczej, której zadaniem jest kontrola władzy ustawodawczej. Tak powinno być, ale przez 8 lat tak nie było. Trybunał Konstytucyjny stał się narzędziem w rękach polityków PiS-u wykorzystywanym do realizacji zadań politycznych. Nie interes obywatela, a interes partii stał się kluczowym celem. Nie bez powodu Jarosław Kaczyński nazwał Julię Przyłębską swoim odkryciem towarzyskim. Ta wypowiedź nie była przypadkowa. Takich słów wobec sędziego wypowiadanych publicznie przez szefa partii politycznej nie mówi się bez powodu. Służyły pokazaniu, kto ma władzę w Trybunale Konstytucyjnym.

    Zapowiedzieliśmy przywrócenie niezależności trybunału i to robimy. Tworzymy nowe mocne mechanizmy, które zabezpiecza trybunał przed takimi działaniami, jakie stosował PiS. Stworzyliśmy projekt, który nie narodził się w zaciszu gabinetów partyjnych. Efektem tych prac jest projekt społeczny, ekspercki i przede wszystkim apolityczny. Projekt uzyskał poparcie 48 organizacji społecznych. Stanowi swoistego rodzaju mapę drogową, wskazując kierunek zmian o charakterze systemowym. Sędziowie trybunału będą wybierani w sposób transparentny. Nowatorskim rozwiązaniem będzie wysłuchanie publiczne na otwartym posiedzeniu komisji. Celem wysłuchania będzie zaprezentowanie kandydatów, wykazanie swojej wiedzy, doświadczenia zawodowego. Zapobiegniemy w ten sposób sytuacji, że w trybunale zasiądzie osoba związana z polityką, a nie wyróżniająca się wiedzą i doświadczeniem. To wiedza i doświadczenie będą kluczowymi kryteriami wyborów sędziów. Służyć temu będzie również rozwiązanie, zgodnie z którym osoba sprawująca mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodząca w skład Rady Ministrów nie będzie mogła ubiegać się o stanowisko sędziego trybunału. Na sędziów tego trybunału będą mogły kandydować osoby, które od co najmniej 4 lat nie są czynnymi politykami.

    Dotychczas Sejm wybierał sędziów zwykłą większością głosów. Teraz będzie wybierał większością kwalifikowaną. Uzyskanie proponowanej większości będzie gwarantem, że na sędziego zostanie wybrana osoba, która będzie wyróżniała się wiedzą prawniczą, ale również atrybutami o charakterze moralnym, co będzie składało się na autorytet sędziego. Rozszerzymy krąg podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów na sędziów trybunału w celu zapewnienia gwarancji niezależności i apolityczności sędziów. Dotychczas kandydatów zgłaszało Prezydium Sejmu lub grupa 50 posłów. Teraz będą mogły zgłaszać także inne środowiska, nie tylko przedstawiciele Sejmu, tj. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne NSA, Krajowa Rada Radców Prawnych, Naczelna Rada Adwokacka czy Krajowa Rada Prokuratorów.

    Wprowadzamy rozwiązania, zgodnie z którymi zasadą będzie rozpatrzenie sprawy na otwartej rozprawie. Jedynie w nielicznych sytuacjach będzie możliwość rozpatrzenia sprawy na posiedzeniu niejawnym, gdy sprawa będzie bezsporna. Obywatele muszą wiedzieć, że Trybunał Konstytucyjny jest transparentny.

    Wprowadzamy zmiany w sądzie dyscyplinarnym. Przed nowelizacją składy sądów dyscyplinarnych losowane były wyłącznie spośród czynnych sędziów. Projektowana regulacja zakłada, że skład sądu dyscyplinarnego będzie losowany spośród zarówno sędziów aktywnych zawodowo, jak i sędziów w stanie spoczynku, którzy przecież ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną na takich samych zasadach jak sędziowie czynni zawodowo.

    Nie będzie już także mowy o nadużywaniu władzy. Cała Polska z niepokojem obserwowała praktykę wyłączania z orzekania niewygodnych sędziów, co dokonywane było często w toku rozpoznania sprawy. Tego rodzaju praktyki nie mieszczą się w jakichkolwiek standardach demokratycznego państwa prawa. Wprowadzamy dobre rozwiązania, by podobnym sytuacjom zapobiec na przyszłość. To zgromadzenie będzie posiadało kompetencję do wyboru składów orzekających trybunału oraz dokonywania w nich zmian. Ograniczymy tym samym możliwości jednoosobowego wpływania przez prezesa trybunału na działalność orzeczniczą tego organu. Nie będzie już robił tego prezes Trybunału Konstytucyjnego, ale będzie się to odbywać kolegialnie i transparentnie.

    Zmiany dotyczyć będą także kadencyjności prezesa trybunału. Kadencja trwać będzie 3 lata, a nie, jak dotychczas, 6 lat. I będzie można tylko raz ponownie sprawować tę funkcję.

    W projekcie znalazły się także inne, jakże ważne rozwiązania:

    Z uwagi na negatywne doświadczenie z odmową przyjęcia ślubowania od sędziów prawidłowo wybranych przez Sejm prezydent zostanie zobowiązany do przyjęcia ślubowania od sędziego w terminie 14 dni od dnia jego wyboru.

    Pełny skład trybunału to co najmniej dziewięciu sędziów trybunału. Rozwiązanie to wyeliminuje w znacznym stopniu ryzyko, że wskutek różnych okoliczności brak możliwości ukształtowania pełnego składu tak naprawdę uniemożliwia sprawne i w szybkim czasie rozpoznanie sprawy.

    Wprowadzimy nową definicję terminu ˝sprawa o szczególnej zawiłości˝. Za taką sprawę będzie uważana także sprawa o znaczeniu społecznym, a nie, jak dotychczas, wyłącznie prawnym lub finansowym.

    Prezes trybunału będzie musiał do 30 czerwca przedstawić informację o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa trybunału. Dotychczas brak wskazanego terminu prowadził do licznych opóźnień w realizacji tego obowiązku. W 2024 r. wysłuchaliśmy sprawozdania za 2022 r.

    Jakże ważnym rozwiązaniem będzie inny sposób rozpoznawania skarg konstytucyjnych. Trybunał będzie zobowiązany do zbadania zgodności konkretnego przepisu z konstytucją, ale także tego, czy powstał zgodnie z ustawą zasadniczą. I musi to zrobić także wtedy, kiedy skarżący nie podniesie zarzutu co do prawidłowości procesu uchwalenia przepisu.

    Wspomniane propozycje budzą nadzieję, że w Polsce każdy z nas będzie mógł poczuć się bezpiecznie. Stawka w sporze o trybunał jest bardzo wysoka, jest nią bowiem równość praw dla wszystkich, a nie tylko dla wybranych. Prawo musi być regułą współżycia w państwie i społeczeństwie, nie może być narzędziem egzekwowania interesów partii politycznej.

    Wnioskuję o przyjęcie tego projektu, a potem, panie prezydencie, o podpisanie ustawy. (Oklaski)